«Ёмюрледен келген къол усталыкъларыбыз бла хайырлана, аланы дуниягъа кёргюзте билмейбиз»

Таулуланы битеу да Россейге белгили суратчылары болгъаны бек уллу жетишимлерибизден бириди. Алай арт жыллада бу усталыкъны сайлагъанла аздан аз болуп барадыла. Ол а бек жарсырча шартды. Болсада, Къабарты-Малкъар, Къарачай-Черкес республикалада кёргюзтюлген нарт эпосха аталгъан кёрмюч барыбызгъа да ачыкъ этди: сурат ишлеген жаш адамларыбыз бардыла. Ол кёлюбюзню кёкге жетдиргенди, кёллендиргенди, къууандыргъанды. Анда ишлерин туура этген жаш суратчыладан бири Аналаны Мурат бла ушакъ этгенбиз.

- Мурат, алгъынча врачла, экономистле, юристле болургъа итиннгенле аз тюйюлдюле, суратчы болургъа сюйгенле уа жокъну чегиндедиле.  Сурат ишлерге фахмусу болгъан  окъусун, билим алсын бу жаны бла да деп, арсарсыз айталлыкъмысыз?

- Мени акъылыма кёре, къызлагъа  келишмейди бу иш. Арталлыда.  Нек? Толусунлай битеу заманынгы, къарыуунгу жутады. Алай тиширыу ана болургъа керекди, юйде уллугъа-гитчеге да ол къарайды. Бу иш бла уа къараяллыкъ тюйюлдю.

- Сиз ненча жыл окъугъансыз?

- Онбир жыл. Беш жыл Ростовда Греков атлы художестволу училищеде, ызы бла алты жыл Москвада Суриковская академияда «живопись» факультетде. Мен суратчы боллукъма дегенимде, жаннетли болсун, анамы къарындашы, белгили хирург, Хасанияда больницаны баш врачы, ызы бла республикалы больницаны таматасы Ботталаны Хадис: «Да суратчы болгъан иги болур, алай не ахчагъа жашарыкъса, башынгы къалай кечиндирликсе?» - деген эди. Ол огъурлу адам кеси да бек кёп заманны окъугъан эди, усталыгъы жамауатха жарагъанына барыбыз да шагъатлабыз. Суратчы уа, окъугъан этгенликге, суратчы болмай къалыргъа болады. Жууукъларым ол къоркъуугъа эсими бёлген эдиле. Алай мен тохтамагъанма.

- Мен билгенден, жаннетли болсун, атагъыз Аналаны Ёмюрбек бла анагъыз Ботталаны Елизавета  жарыкъ умутугъуз толур ючюн къолларындан келгенни аямагъандыла.

- Хау, атам биринчи болуп сайлауума ыразылыгъын билдиреди. Москвада Суриковская академиягъа барады да, анда уа алгъа  художестволу училищени бошаргъа керекди, дейдиле. Ол заманда анам: «Онбир жыл окъургъа керекди сора…» - деп, мудах болгъан эди…Училищеледен Ростовдагъын сайлайбыз, юйге жууугъуракъды деп. Школ жылларымда Нальчикде художестволу школну бошагъанма. Бек биринчи мен сурат этип тургъанымы анам эслегенди, художестволу школгъа да ол элтген эди. Тогъузунчу классда болгъанымда, аны бошайма, алай сурат этгеними уа къоймайма.

- Бир жол белгили таулу суратчы Занкишиланы Ибрагим бла ушагъыбызда: «Бу сатыу - алыу хар затны да жутуп баргъан дунияда таулуланы суратчылары болмай къалгъан дуниягъа келип къалырбызмы?» дегенимде, ол а: «Табийгъат жырчыланы, тепсеучюлени жаратханлай, суратчыланы да жаратырыкъды. Жарсыма», - деп жууаплагъан эди.

- Ол кертиди. Адам улу жер башында болгъан къадарда, сурат ишлегенле да боллукъдула. Дорбунлада жашагъан кезиуюнде окъуна адам дорбунланы къабыргъаларында суратла этгенди: тёгерегинде кёрген жаныуарларын, уугъа къалай баргъанын кёргюзтгенди. Ол къаллай сейир шартды. Мен бусагъатда, буруннгулулача, кёмюр бла хайырланып ишлерге сюеме. Аланы шёндюча тюрлю- тюрлю бояулары болмагъанды, жаланда кёмюр бла къаллай сыфатла къурагъандыла!

- Мурат, сыфат къурагъан алай тынч болмаз. Сени нарт эпосха аталгъан кёрмючде Ёрюзмекни бла Сатанайны сыфатлары барыбызны да ёхтемлендиргендиле. Аланы бир кере кёрген ёмюрде да унутурукъ тюйюлдю.

- Аллах айтса, энтта да нарт эпосну суратларыкъма. Анда бизни халкъыбызны миллет ышанлары, жаны, ызы-къылыгъы – барысы да бардыла. Мен аланы тинтирге, билирге, суратлау искусствону амаллары бла дуниягъа баям этерге сюеме. Глобализация миллет маданиятланы жута, дунияны бир кибик эте барады. Кёресиз да, тилле ёледиле, миллет кийим да жокъну чегиндеди, адетле - тёреле не чюйре, не жокъ боладыла. Алай хар бирибиз жерибизде къолубуздан келгенни этсек, миллет дуния оюлмаз эсе уа? Сабийле да, абаданла да нарт эпосну билирге борчлудуда, ол бизни ата-бабаларыбызны, башында айтханымча, жаныды, бизге къойгъан сёзлериди, акъылларыды.

Устазым Николай Владимирович Колупаев: «Тамырларынгдан айырылма», - дейди. Мени суратларымда бояула тауларыбызны бояуларыдыла. Жигитлерим а халкъымы адамларыдыла, миллет жомакъларыбызны, таурухларыбызны жигитлеридиле.

- Сен Москвада Греков атлы студияда ишлейсе, ол бек иги ишди, заказсыз боллукъ тюйюлсе. Энди Москвадамы къалып къаллыкъса?

- Угъай, жашагъан  Хасанияда этеме. Жаланда бир-эки айгъа бир кере не зат этгеними кёргюзтюрге керекди. Ишге барыу жокъду бизде. Жаланда заказны заманында этиу барды. Греков атлы студиядан сора да, башха проектлеге да къатышама.

Суратчыланы дуниясында да законла бардыла. Сени проектге не заманда аладыла? Ишни кечиндирмей, айтылгъан заманнга тынгылы этеригинге толусунлай ышансала. Хау, Москвада манга ышаннган, ийнаннган, фахмума багъа берген адамла бардыла. Алай мен Хасаниядан бир заманда да кетерик тюйюлме. Башында айтханымча,  эрттенликде ишге бармайма. Алай хар кюн чыгъармачылыкъдама. Жеримде ишлеп, суратларымы Москвагъа келтирсем,  бир киши угъай демейди.

- Сизни Колупаевдан сора устазыгъыз болгъанмыды?

- Хау, Россейни халкъ суратчысы Виктор Шилов. Совет жыллада Суриковская академиягъа хар келген къайсы суратчыгъа окъургъа келгенин шарт биле эди. Сора экзаменледен ёталмай къалса, устаны мастерскоюна болушлукъчу болуп бара эди. Теория ол бирди, уста къалай ишлегенин кёргенинг, андан юйреннгенинг а башхады. Мен Колупаевдан да, Шиловдан  да кёп затха юйреннгенме. Ала бир бирлерине ушамагъан усталадыла.

- Сизден сора факультетде не таулу, не къарачайлы бармы эди?

- Угъай. Осетинлиле, гюржюле бар эдиле, бизникиле уа угъай.  Санкт-Петербургда Художестволу академияда Кавказдан жаш адамла кёбюрекдиле, ала профессор Хамид Савкуевге барадыла. Бек сюерик эдим, таулула бла къарачайлыла ол академиягъа да, Суриковскаягъа да кирип, билим алсала эди. Савкуевни  атасы къабартылы, анасы уа къарачайлыды, бек кёплеге тынгылы билим алыргъа, аягъы юслерине турургъа болушады.

- Къабарты-Малкъарда къайсы суратчыны энчи белгилерик эдигиз, къайсыны усталыгъына бийик багъа бересиз?

- Сёзсюз, Виктор Абаев бек кючлю суратчы эди, жаннетли болсун.

- Не затны юсюнден сагъыш этесиз бусагъатда?

- Биз кесибиз ёмюрледен келген къол усталыкъларыбыз бла хайырлана, аланы дуниягъа кёргюзте билмейбиз. Хасанияда базарны, тыш къыралладача, «Усталаны шахарчыгъы» этерге нек жарамайды? Ариу этерге? Кийизлени да гитче формаларын суратлача сатаргъа боллукъду. Агъачдан, темирден ишленнген затланы да алай. Таулула ариулукъну сезген, билген, айныгъан халкъдыла. Жаланда аны дуниягъа баям этерге керекди.

Ушакъны Байсыланы Марзият хазырлагъанды.
Поделиться: