Дарман хансла

Жабышмакъ (Боярышник) бийик кёкеннге неда гитче терекге саналады. Бир-бир тюрлюлери уа 4-8 метрге дери кётюрюледиле. Хар бирине да жабышмакъ деп къойгъанлыгъыбызгъа, аны 5 тюрлюсю бизни жерледе терк-терк тюбейди. Барысы да бир-бирлерине бек ушайдыла. Алай а, эсгерилип къаралса, чапыракъларыны къуралгъаны эм урлукълары да башхаракъдыла. Къаллайла эселе да, барысыны да гюллери дарманнга жарайдыла.

Жабышмакъны чапыракълары къысха бутакъчыкълада битедиле. Терек июньнга дери чагъады, гоккалары бла уа август-сентябрь айладан башлап хайырланыргъа боллукъду. Асламында аны юй тёгерегинде, бахчада ёсдюредиле. Чегет къыйырлада, кёкенлени орталарында, тау ауушлада, ёзенледе да терекге тюберге боллукъду. Адамгъа кереклиси чакълы аны къыйналмай жыяргъа болады. Гоккасын къургъакъ кюн, чагъа тургъан заманда жыяргъа керекди. Къургъакъсытыргъа уа от жылыуда неда къызыу кюнню тюбюне салып да жарайды. Мугут этип къалмазча аны юсюне къагъыт неда къумач жайып, къатышдырып турургъа керекди.

Жабышмакъны адамланы аурууларына жарагъаны 17-чи ёмюрден бери да белгилиди. Аны юсюнден тюрлю-тюрлю китаплада алимле да жазадыла. Бегирек да къан тамырлагъа бла жюрек ауруулагъа жарайды. Андан башха да, сютлери аз болгъан анала, къаны къыйын уюгъанла, макъа ауруулары болгъанла да хайырын кёредиле.

Дарманны кёп тюрлю хазырларгъа боллукъду. Сёз ючюн, 70 градуслу аракъыдан 200 миллилитр алып, анга жабышмакъны ууакъ урлугъундан 20 грамм атып, 5-6 кюн къарангы жерде тутаргъа керекди. Артда аны ариу сюзюп, бир айны ичинде аз-аз кюннге юч кере ичгенлей турургъа керекди.

 Къара наныкъ (Ежевика сизая) Бу юлкюню бийиклиги 100-150 сантиметрге дери жетеди. Аны дарманча хайырланыргъа боллугъун адамла эки минг жыл мындан алгъа да билгендиле. Уллу жашил чапыракъла узунуракъ бутакъланы къыйырларында ючюшер битедиле. Наныкъ башлап кюзге дери битгенлей турады. Ол суу жагъалада, жол жанлада, бахчалада да аслам ёседи. Дарманнга уа адамла кёгетин да, чапырагъын да хайырландырадыла. Андан этилген дарман ёпкеге, тамакъгъа, чегилери иги ишлемегенлеге, къанны тазаларгъа да болушады. Жилеклери бла жаз узуну хайырланыргъа болады. Тамырын а кюз артында къазып алыргъа жарайды.

Дарманнга наныкъны чапыракъларындан 10 грамм алып, 200 миллилитр къызыу суугъа атып, 15 минут къайнатып, сууутуп хайырланыргъа боллукъду. Неда жемишин къайнагъан суугъа атып, чайча этип ичирсе да саулукъгъа бек игиди. Уусуз ёсюм болгъаны ючюн, адамны саулугъуна заран келтирлик тюйюлдю.

Дух гокка ханс (Ландыш майский) Бу гюлню минг жылладан бери дарманлыгъы белгилиди. Анга къоян къулакъ да дейдиле, андан сора башха атлары да кёпдю. Хансны баш тамыры жерде жайылып, кёнделен ёседи, тюп тамыры уа, жерге терен киреди, кеси да кёп бутакълыды. Чапыракълары жарыкъ жашил, гоккалары уа акъ тюрсюнлюледиле, ариу ийис этедиле. Аны ючюн болур, тиширыулагъа, башха ариу гюллеча, жаз башында саугъагъа аланы кёпле бередиле. Алай а ол уулу хансды. Сакъ хайырланыргъа керекди. Урлугъу август-сентябрьде битеди, дарманнга жарайды.

 Бу хансдан дарман жюрек аурууну кёп тюрлюсюне жарайды. Аны къургъакъсыгъан гоккаларыны 20 граммын 200 миллилитр аракъыгъа къуюп, эки ыйыкъны къарангы жерге букъдуруп къояргъа керекди. Андан сора сюзюп, бир айны ичинде кюн сайын юч кере 15-20 грамм ичерге керекди. Андан сора да, хансны къургъакъ гоккаларын чайгъа атып ичерге да болады. 

Холамханланы Алима хазырлагъанды.
Поделиться: