Малкъар халкъны Жангырыууну кюнюне

САХНАНЫ ПАТЧАХЛАРЫ

Озгъан ёмюрню 30-чу жылларында туууп, айный башлагъан эдиле профессионал искусствола – тепсеу, театр, жыр  айтыу. Уллу Ата журт урушну  кезиуюнде бир кесекге тохтап, ала жангыдан эс таба башлагъанлай а, кёчгюнчюлюкню азабы  келип, онюч  жылгъа  дери тунчукъдурулгъандыла. 1957 жылда,  къыраллыкъ къайтарылгъан  бла, ала жангыдан аягъы юслерине турадыла.

Малкъар театр экинчи кере туууп, айтхылыкъ Улбашланы Мутай да, тепсеу ансамбльни атын айтдырып, ариу ауазлы, ариу  ёнлю жырчыла чыгъадыла сахнагъа. Жетмиш жылны ичинде уллу  жетишимлеге жетген жашларыбыз бла къызларыбыз  бардыла. Айтыргъа уа, РФ-ни халкъ артистлери боладыла: Къулбайланы Людмила, Кючюкланы Магомет, Улбашланы Мутай  РФ-ни сыйлы артисти деген  даражагъа жетгендиле: Таукенланы Галина, Жанатайланы Исмайыл, Юсюпланы  Хамит, Ахматланы Зейтун, Барасбийланы Исмайыл, Бапиналаны Зарим эм башхала.

Къарачайны, Малкъарны да ийнагъы Отарланы Омарны да (ол КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ артистиди) бу тизмеге къошаргъа дурус кёргенбиз. Халкъыбызны атын алай бийикге кётюрген жашларыбызны бла къызларыбызны юслеринден къысха  сёзюбюзню да Омардан башларгъа сюебиз.

Жырчыла

Бюгюнлюкде  артха къарасакъ,  Омар кесини жашауунда битеу озгъан  ёмюрню сыйындыргъанды дерге боллукъду. Алай ол азды, Отар улу битеу  къарачай-малкъар халкъны тарыхын, сёз байлыгъын сыйындыргъан, аланы сакълай, эшитдире да билген жырчыладанды. Биз, нек эсе да, жаланда поэтлеге айтабыз «акъылман» деп. Ол сёз Омаргъа да келишеди, деп келеди кёлюме. Эсинде 300-400 жырны сакълагъан жырчы акъылман тюйюлмюдю? Насыпха, аланы  бир къаууму «Къарачай-малкъар халкъ жырла» деген Омар жыйышдыргъан китапда  басмаланнгандыла.

Отар улу  адамлыкъ жаны бла да фахмулу эди. Къалай къууаннганды ол булбул ауазлы Къулбайланы Людмилагъа. Кёп халкъланы жырларын айтхан таулу къыз кесини фахмусу бла Совет Союзну кёп республикаларында, шахарларында болгъанды, къайда да къараучуну сейирге къоя. Аны заманында консерваториялада халкъ жыр айтыргъа юйренмегендиле. Людмила «Концертная исполнительница песен народов мира» деген дипломну биринчи болуп алгъанладанды.

    Къулбайланы къызлары бир талай жылны КъМР-ни  филармониясыны жулдузу болуп тургъан эсе, сахнагъа андан сора келген Таукенланы Галина бла Жанатайланы Исмайыл а музыка театрны репертуарын байыкъландыргъандыла. Галинача,  опереттагъа уста бусагъатда тёлюде  хазна табылсын. Исмайылны жюреклеге хошлукъ  келтирген ауазы уа, операладан сора, халкъ, эстрада жырларында да къалгъанды.

Актёрла

Малкъар театрны тарыхында чам, кюлкюлю сыфатлары бла къалгъандыла. Алада адамны къужур къылыкълары кёрюнсе да, ол аладан кесини сюйдюмлюлюгюн, ышарыуун къызгъанмагъанды. Аны жашауу да театр эди, театр а – жашауу.

Театргъа экинчи актёр тёлю Москвада окъууну бошап келгенлеринде, къаллай фахмулу, чырайлы жашла, къызла бар эдиле ол тёлюню санында. Юсюпланы Хамитни биринчи ролюнда –Отеллода – кючлю темпераменти, трагедия актёрну ышанлары ачыкъланнгандыла. Сёзню татыуун чыгъаргъан, анга тийишли  пафосну бере билген Хамитге  баснячы Эзопну ролю къалай тап келишгенди!

Ахматланы Зейтуннга бла Барасбийланы Исмайылгъа  малкъар сахнаны аристократлары десек, ётюрюк болмаз. Зейтун кёп  пьесалада  баш жигитлени, сюймеклик рольланы ойнагъанды. Ол малкъар драматургияны орус, запад классиклени жигитлерине да керекли ышанланы таба билген  актёр эди.

Аладан сора келгенди Бапыналаны Зариф малкъар театргъа, аны сахнасын  кесини ариу ауазы, сыфаты бла да байыкъландыра. Жыргъа, тепсеуге, сёзге да уста Зарифни халкъ терк сюйгенди. Ол сюймеклик алай уллу эди, кёпле жашларына актёрну атын бергендиле.

  Хореограф

 Къуру Къабарты-Малкъарда угъай, битеу  Шимал Кавказда окъуна  профессионал  тепсеуню тийишли даражагъа  жетдиргенди Улбашланы Мутай. Сабий кюнюнден бери тепсеп, аны хар жашырынлыкъларына тюшюннген уста кёп тепсеуле салгъанды.  Бошдан айтылмагъанды «Улбаш улуну стили» деп. «Кабардинка» ансамбльге ол башчылыкъ этген кезиуде коллектив отуз алты къыралгъа баргъанды. Хар биринде  да – жетишим, хорлау.

Хореография, жерден айырылып, учунургъа сюйгенлени искусствосуду. Ол аллай  жашланы бла къызланы «Балкария» ансамбльде да  хазырлагъанды. Бюгюн ала аны ишин андан ары бардырадыла.

Поделиться: