«Сабийни жашауун мардалагъа кёре къурагъыз»

Алгъын тёлюлеча, ыннала – аппала бла ёсмейдиле шёндю сабийле, алай ала  садикде жамауат ичинде кеслерин жюрютюрге юйренедиле. Къаллай мардала бардыла балачыкъланы жашауларын къырал юйде къурагъанда? Аны юсюнден Нальчикде 61-чи номерли сабий садны юйретиучюсю Кючмезланы  Лариса  бла ушакъ этгенбиз.

- Лариса Масхутовна, садикледе сабийлени жашауларыны юсюнден мардаланы тохташдыргъан документле бармыдыла?

- Сёзсюз, сабийле тургъан битеу учрежденияланы ишлери да  къырал мардалагъа бойсунадыла. «Школгъа дери организацияланы тап къурау, аланы кечиндириу эм алада ишни низамын жарашдырыу жаны бла санитар-эпидемиология излемле»  деген документде  сабий садлада жашау къалай къуралыргъа керек болгъаныны юсюнден айтылады. Хау, бир- бирде мардала бузуладыла, группа толуп тургъанлай, сабийни келтирселе, къайда да, шахарда, элде болсун, анга да жер  табылады. Сабий садны хайыры бек уллуду.

-Мардалагъа кёре, ненча сабий болургъа керекди группалада?

-  Ясли группада - он адамдан, кичи группада (бир жылдан ючге дери) онбешден  кёп адам болургъа жарамайды.

Орталыкъ, тамата эм хазырланыу группала (юч жылдан жетиге дери) – жыйырма  адам (алай, врачла чертгенлерича уа, бек игиси 15 адам болсады).

Жорукълагъа кёре  бир группагъа  башда айтылгъанындан эсе  азыракъ адамны да алыргъа боллукъду - ол сабийлени кюч-къарыу эм акъыл жаны бла болумларына кёре этиледи.

Бусагъатда  энчи иели сабий садла да ачыладыла. Школгъа дери организацияла къысха болжалны ичинде (беш сагъат тенгли бир), къысхартылгъан кюнню узуну (сегиз-он сагъат), толу кюнню узуну (онеки сагъат), узайтылгъан кюнню саулай (онтёрт сагъат) эм сутканы ичинде ишлейдиле. Сабийле садикде тёрт сагъатдан кёп турмай эселе, анда ауузланмайдыла эм жукъламайдыла. Беш сагъат тенгли бир тура эселе, жукъламайдыла, алай бир кере уа ашаргъа керекдиле. Беш сагъатдан кёп заманны тура эселе уа, жукъларгъа керекдиле, хар юч-тёрт сагъатдан сора ауузланыргъа тийишлидиле.

- Ата-анала иги юйретиучю излейбиз деп, элден шахаргъа окъуна жюрютедиле сабийлени. Сёз ючюн, Яникойдан, Хасаниядан эм башха жерледен  Нальчикге машиналары бла кюн сайын жетедиле. Баям, мен иги ангылай да болмазма бу ишни, алай ол къыйын тюйюлмюдю балачыкъгъа?

-Мардалагъа кёре, шахарлада сабий садикге жаяу юч жюз  метрден узакъгъа жюрюрге керек тюйюлдю. Бир эм эки этажлы юйлери болгъан шахарлада эм элледе уа жаяу беш жюз  метрден узакъгъа барыргъа жарамайды сабийлеге.  Эл районлада сабий садха жолну узунлугъу бир километрден кёп болмазгъа керекди. Гитче сабий къарыусузду, аны жоллада къыйнап тургъандан не хайыр? Ата-ана тюз юйлерини къатында сабий садха элтебиз деселе балаларын, алагъа «угъай» деяллыкъ тюйюлдюле. Алай шахарда ишлерини къатында садикге  барабыз деселе да, ол аланы ишлериди. Мардалада сабийге къалай тап боллукъ эсе да, ол жазылыпды.

- Эслегенме: сабийлери бла бирге бир-бир ата-анала жумушакъ илляула  келтиредиле.  Башхала уа, эркинлик болса эди, юйлеринде балаларыны жаныуарларын да, сюйюп, сабий садха кёчюрлюк эдиле.

- Группаланы отоуларында аквариумланы, жаныуарла эм къанатлыла бегитилип тургъан чалдишлени орнатыргъа эркинлик жокъду. Дагъыда эсге салыргъа сюеме: сабий садда жаланда гигиена жаны бла излемлеге тийишлиликде ишленнген жууулуучу эм дезинфекция этилиучю оюнчакъланы тутаргъа жарайды. Ичлерине бир зат сугъулуп эм пенолатексден ишленнген, тюклю быстыр бла тышланнган илляуланы уа жаланда дидактика пособияланыча хайырланыргъа жарайды.

- Сабийни таза хауагъха чыгъарыу низамны юсюнден да айтхан эди?                                

- Сабийле эшикде таза хауада кюн сайын, бек азындан,  тёрт-беш сагъат турургъа керекдиле. Аллай солуула бир кюнню ичинде  эки кере къуралыргъа тийишлидиле. Кюнню биринчи жарымында тюш азыкъгъа дери эм кюнню экинчи жарымында кюндюзгю жукъудан сора неда сабийле юйлерине кетерни аллында.

Хауаны жылылыгъы  онбеш градус сууукъдан аз эм желни терклиги бир секундха  жети метрден кёп болсала, таза хауада солуп айланыуну заманы къысхартылады. Сабийле угъай да, биз, абаданла окъуна, кюнню кёрмей, таза хауа бла солумай башласакъ, иммунитетибиз чёгюп, кючюбюз-къарыуубуз кетип къаллыкъды.

- Ауузландырыу да бек магъаналы не затды?                                         

- Сабийни жыл санын, къарыусузлугъун эсге алып, ашарыкъланы жарашдыра туруп «щадящее питание» жорукъ толтурулады, башхача айтханда, ашарыкъла сууну ичинде адырланы башларын жабып, сел отда эмда тылыны ичине салынып бишириледиле. Менюда кюн сайын сют, айран эм анга ушагъан суусап затла, сют баш, эт, картоф, тахта кёгетле, жемишле, сокла, ётмек, крупала, сары эм чёплеу жаула, бал туз, хант туз болургъа керекдиле. Бирси продуктла (хумужу, чабакъ, бишлакъ, жумуртхала эм башхала) сабийлеге ыйыкъдан эки-юч кере берилирге керекдиле.

Сабий гитчелигинде кюч-къарыу алыргъа керекди, ол алай болур ючюн а, таматала аны жашауун врачла, алимле айтхан мардалагъа  кёре къураргъа борчлудула.