Къадар айланчланы ныхытлы жоллары

Бу хапар жашауда болгъан ишди

Ахыры. Аллын 7 мартда окъугъуз

Рамазан урушдан сау-саламат къайтды, орденле бла майдалладан кёкюреги сырылып. Къазахстанда юйюрюн тапды, юйдегили болуп, улан, къыз да ёсдюрюп, къазах колхозда уруна, кёп махтаугъа тийишли болуп жашагъанды. Малкъар халкъ туугъан жерине къайтханда уа, элинде уллу юй ишлеп, аламат терек бахча къурады. Элде биринчи болуп тереклеге тынгылы къарагъан, бутакъларын къыркъгъан, ядохимикат дарманла хайырланнган, салгъан къыйынына кёре иги хайыр да алгъан ол эди. Гитче бригада къурап, алмаларын Совет Союзну узакъ шахарларына элтип, сатып тургъандыла.

Ол жыллада Рамазан нёгерлери бла продукцияларын Россейни узакъ шахарына элтдиле. Была алмаларын шахарны «Плодоовощторгуну» базасына ётдюргендиле. Алай ахчаларын а эки-юч кюнден берирге айтхандыла да, ол кюнлени къалай ётдюрюрге билмей айланадыла. Шахарны арасында урушда жоюлгъанлагъа эсгертме, арлакъда уа уллу мекям. Ол Аскер-тарых музей эди. Рамазанлары ары кирдиле. Мында салыннган экспонатлагъа къарай келип, ол бир суратны аллында сын къатып къалды. Кёзлерин къакъмай, бетинден къаны кетип, чыммакъ болуп, кёзлери къарангы этип, аякълары къалтырап, жыгъылыпмы къалама дерча болуп сюеледи. Суратда бир солдат жаралы нёгерин сыртына кётюрюп бара... Суратны тюбюнде уа быллай жазыу: Роман-Меченый. Спасение командира. Художник Аркадий Алек­сеевич Волынцев. 1965 год.

Нёгерлери, бу къайда къалды деп, ветеранны къатына келдиле да суратха къарагъанда, была да акъылдан шашаргъа, эслерин ташларгъа жетдиле: анда жаралыны кётюрюп баргъан Рамазан эди. Ишексиз, чурумсуз, алдаусуз - Рамазан! Бети – кюзгюге къарагъандача –  Рамазанныкъы. Суратда солдатны онг жаягъы ишленип, анда - къара тамгъасы - Рамазанны сабийликден жюрютген тамгъасы!

Быланы экспонатха сейирлерин кёрюп, музейни къараучусу къатларына келип айтды: «Сиз бу суратха энчи эс бёлгенча кёрюнесиз, сюе эсегиз, мен сизге тынгылы хапар айтайым аны юсюнден. - Сора суратны юсюнден кеси хапарлап башлады: «Суратны бу жерли художник Арка­дий Алексеевич Волынцев жыйырма жылдан артыкъ заман ишлегенди. Чыгъарманы сюжети кесини юсюнденди. Ол урушда разведротаны командири болуп къуллукъ этгенди. Жаралы болуп, кеси аллына атлам да эталмай къалгъанда, кавказлы нёгери – аны кесини да аты Роман-Меченый болгъанды – Волынцевни сыртына кётюрюп, бир ненча километр элтип жанын алай бла къутхаргъанды. Меченый деб а ма бу онг жаягъында моргъул тамгъасы ючюн айтылгьанды...»

Бу сёзлени айта туруп, музейни ишчиси Рамазанны бетине къарады да, кёзлери, уллула болуп, дерсин унутхан сабийча, къым-тым этип сорду:

 - Роман-Меченый... Ол сизмисиз?

Не айтыргьа билмей, арсарлы болуп, сюеледи таулу киши.

 - Сора сиз эрттеден бери тюбешмегенсиз жанын къутхаргъан адамыгъыз бла.

 - Бу тюбюнде жазылгьан - 1965 жыл, ол не затды?

-  Аркадий Алексеевич Волынцев бу суратны Уллу Хорламны 20 - жыллыгъына ишлеп бошагъанды. 1965 жыл - аламат чыгъарманы жазылып тамамланнган заманыды, - деди музейни ишчиси.

Рамазан, бир кесек эс жыйып, дагъыда сорду:

 - Волынцев Аркадий Алексеевич деп къыралда ненча художник барды? Сиз манга айталлыкъмысыз?

 - Бек тынч, - деди тиширыу, - Аркадий Алексеевич Волынцев деп бизни уллу къыралыбызда башха художник жокъду. Хар музейде «Ху­дожественный каталог» деп къыралда сурат усталаны барысыны да картотекалары барды. Мен сизге шарт айтама: Волынцев - жангызды.

Рамазан толу эс жыйып, жукъусундан уяннган адамча, музейни ишчисине хыныракъ окъуна сёлешди:

 - 1943 жыл ёлген адам 1965 жыл суратны къалай ишлер?! Ол мени къолумда ёлгенди. Ма бу кёзлерим бла кёргенме аны ёлгенин. Мен аны жаны чыкъгъандан сора кёзлерин да кесим жумгъанма, ма бу къолларым бла терен къарны къазып, кесим асырагъанма!

Музейни къараучусу эр киши бла андан ары даулашмай, аны нёгерлерин бир жанына чакъырып, ала бла энчи сёлешди:

- Сизни нёгеригизни айтханы, этгени да мени кёлюме тиймейди. Бери келген ветеранланы асламысыны акъыллары бузулупду, ол себепден биз алагъа ариу айтып ашырабыз, кёлкъалдыбыз да, жюрек къыйыныбыз да болмайды.

 - Угъай, - дедиле Рамазанны шуёхлары, - бизни нёгерибизни акъылы да, эси да жериндеди.

 Да алай эсе, Волынцев Аркадий Алексеевич саппа-сауду. Кеси да бу музейни директоруду. Шёндю ол кесини кабинетиндеди. Сюе эсе, мен аны таматагъа ашырайым...

Рамазан музейни директоруну кабинетини ичине атлады да, теберге къоркъгъанча, сирелип къалды - олду! Ол! Къыркъдан артыкъ жыл мындан алгъа ёлген адам! Ёлгенин кеси кёзю бла кёрген адамы, кеси къоллары бла къар тюбюне асырагъан адамы къыркъ жылдан сора тирилип аллында сюеледи!

- Роман-Меченый! Роман-Меченый! Роман-Меченый! - бу сёзледен башха ауузундан сёз чыгъаралмай, Волынцев, таякъгъа таяна, Рамазанны аллына келип, къаты къучакълады...

Кёп олтурдула командир Волынцев бла рядовой Роман-Меченый- Рамазан! Жашланы юйюне чакъырып, тынгылы сыйлагъан да этип, эрттенликге дери хапарлашдыла къанлы урушну эки солдаты да.

Ёлгенден сора къалай тирилгенин да айтды командир. Кесине салгъан жара ауур болмагъанды: окъ, жюрегине тиймей, жаны бла ётгенди. Къар тюбюнде аны партизанланы итлери тапхан эдиле. Партизанла терк окъуна госпитальгъа жетдиргендиле, алай гангрена башланнганы себепли, бир аягъын кесерге тюшгенди. Андан бери бир ненча жыл озгъандан сора да, жашагъанды солдат, ишлегенди музейде...

Темуккуланы Адил.
Поделиться: