Жол кёргюзтюучю Леван

Малкъарлы жол кёргюзтюучюлени араларында атларын махтау бла айтдыргъан адамла болгъандыла. Сотталаны Ахияны, Хаджиланы Сейитни, Залийханланы Чокканы, Тилланы Юсюпню бюгюнлюкде кёпле эсгередиле. Терс-Къолда жашап тургъан сванлы Леван Маргиани да аллайланы санында энчи жерни алады. Минги тауну тийресине  келген жолоучула –алимле аны юйюню арбазында кеслерине керекли хар затны да табып тургъандыла. Таулагъа ёрлеучюле, хакъ тёлеп, аны арбазында  чёмюч- къашыкъ, тюрлю-тюрлю кийимле, атла алып, жолгъа  алай атланнгандыла.

Леван кеси да кёп экспедициялагъа къатышханды, къонакълагъа жол кёргюзтюп,  таулада  къыйынлыкълагъа тюшгенлени къутхарыргъа болушханды. Сёз ючюн, Алексей Гермагенов башчылыкъ этген экспедиция  1933 жылда Минги тауну тийресинде  къыйын болумгъа тюшгенде, анга болушлукъ  этерге жаланда ол баргъанды.

Бу сейирлик къадары болгъан адамны юсюнден хапарны манга аны туудугъу Шауаланы  Ахмат  бир тюбешгенибизде айтхан эди.  Алгъын, кюнлени биринде,Чегем  ауузда бир бушуулу иш болгъанды: уучула уугъа  чыкъгъан кезиулеринде сакълыкъ болмагъаныны хатасындан сванлы Маргиани  таубий атауулдан  бир адамны ёлтюрген эди. Къан алыу, дерт  жетдириу деген болмаз ючюн,  эки жаныны да къартлары, эрттегили тёрени  хайырланып, бир бирлерине жесирге сабийлени берген эдиле. Леван деген жашчыкъ Чегем ауузунда атауулладан бирине алай бла тюшгенди.

Хапаргъа кёре, Леван 1880 жылда туугъанды. Жесирликни болжалы озуп, 25 жылдан сора ол  келишимге тийишлиликде  артха, Сванетиягъа, къайтыргъа керек эди. Алай озгъан кезиуде аны жашауунда  бек кёп тюрлениуле болгъандыла,  алай бла  уа келишимни излемлери толтурулмай къалгъандыла.  Леванны малкъарлы тиширыу ёсдюргенди. Таулуланы араларында ёсген жаш малкъарлыланы битеу жашау тёрелерин билгенди, ислам динни алгъанды.

Сванетиядан жууукълары келип, аны ата журтуна элтирге оноу этгендиле. Алай ол ары барыргъа  унамагъанды.  Жууукъ адамлары уа кюч бла алып кетгендиле. Болсада ол тау артындан бери  къачып, юч кере келгенди, ахлулары да хар жолдан аны артха алып кетип тургъандыла. Ахыр кере уа ол Тонгуз-Орунну башында къарлы тёшлени юсю бла жаланаякълай  окъуна келгенди.

Къачхынчыны ёз ышыгъына Орусбий улу жыйгъан эди. Анга иш да берип, кеслерини жашларындан башха кёрмей, хар керегин да ала бла тапдырып, аланыча юйретгенди. Леванны атасы Хергиани, кёп излей  кетип, жашын дагъыда табады. Таулу бий бла къаты даулашхандан сора,  аны бу жол да артха алып кетеди.  Тифлисге  элтип, патчах аскерде къуллукъ этерге береди. Леван аскер къуллукъну битеу къыйынлыкъларын сынагъанды, бир ненча аскер кампаниягъа къатышханды. Ол орус тилни да иги билгенди. Кесини борчларын бир тюрлю шарайыпсыз толтургъаны эмда  жигитлиги ючюн Леван, кёп да турмай, офицер  чыннга тийишли болгъанды.

Тогъуз жыл аскерде  къуллукъ этгенден сора, Октябрь  революцияны кезиуюнде, ол  Бахсан  ауузуна къайтып, кесини алгъыннгы къонакъбайы Орусбий улуна  келеди.

Леваннга къыркъ жыл болгъандан сора  ол кесини жашаууну юсюнден сагъыш эте башлайды. Билимли россейли офицер бир тюрлю ырысхысы, журту да болмай къалыргъа ушай эди. Бахсан ауузну бийи аны кесини мюлкюню управляющийи этеди.

Таубий ёлгенден сора мюлкюне иелик этген ахлулары аны Тегенеклиде журтун Къочханланы Къартлыкъгъа сатхандыла. Леван анда алгъыннгы  ишинде  къалгъанды. Къартлыкъны жангыз жашы ёлюп, бир ауукъ заман озгъандан сора Леван кесине юй бийчеге аны къатынын алгъанды. Къартлыкъ ол дуниягъа кетгенден сора уа аны битеу мюлкюне ие Леван болгъанды. Аны къолундан кёп зат келгенди.

Аны  таныгъанла айтханнга кёре, Леван  огъурлу, тынч  адам болгъанды. Ол андан болушлукъ  излеп келгенлеге къолундан келгенича болушханды. Аны бла бирге уа Леван кесини алгъыннгы ишин –Терс-Къолгъа  келген   жолоучуланы, экспедицияланы жумушларын этгенлей тургъанды. Ол тюрлю жумушла уа аны мюлк  жюрютюу ишине арталлыда чырмаулукъ этмей эдиле.

Ол  ингилиз, немис  тилледе да эркин сёлешгенди. Тыш  къыраллы  къонакъла уа, ол энчиликге уллу эс бура, Леванны дайым излеп болгъандыла. Андан тышында да, ол малкъар, сван  эмда орус  тиллени да уста  билгенди.  Чырайлы, жыл саны келген адамла бла ариу тилли, аны тыш къыраллыланы араларында да намысы-сыйы  бийикде жюрюгенди.

Совет къыралны юстиция жаны бла биринчи наркому Н.В. Крыленко 1927 жылда  Элбрусха  ёрлегенди.  Аны  битеу жюклерин 3800 метр бийикликге Леван  кесини атлары бла чыгъаргъанды.

Минги тауну бийик бетлеринде «Старый кругозор» , «Онбиреуленни  ышыгъы» деген жерледе ишленнген  мекямлада да Леванны къыйыны барды.

1934 жылда Минги тауну тийресинде СССР-ни  Илмула академиясыны  биринчи  Элбрус  экспедициясы ишлеп башлагъан эди. Ол кезиуде уа Леван алимлени бек иги  болушлукъчулары болгъанды, кесини  «вездеходлары» -атлары бла – уллу эмда къыйын  приборланы булутладан  ёргеде бийикликге жетдирип тургъанды.

1938  жылда уа Маргианилени юйюрлерине уллу къыйынлыкъ келеди: «тройканы» оноуу бла Леван «халкъны душманлары бла байламлы болгъаны ючюн»   тутулуп, Соловкилеге тюрмеге жиберилгенди.

Фашистле Ленинградны къуршоугъа алгъандан сора тутмакъла башларына эркин этилген эдиле. Леванны юйюрю 1941  жылда  кюз  артында андан къагъыт алады. «Ючмюйюшлю» письмочукъда ол кесини юйюрюне: «Мен юйге барама»,- деп жазгъанды, алай ол аны юсюнден ахыр хапары болгъанды.

Аны экинчи дуния урушну оту жутхан, юй бийчеси эрсиз, алты сабийи уа атасыз къалгъан кезиуде, Леваннга 61 жыл болгъан эди. Юйюрню кичиси эм ийнагъы уа, бек чырайлы Абидатчыкъ, Шыкъы  элде  туугъан Шауаланы Замуратха эрге барып, 1944 жылда  биринчи  сабийин тапханды. Жашчыкъгъа Залимхан деп атагъандыла. Эки жылдан сора уа анга эгизле ,  Исхакъ бла Анжела  тууадыла. Юйюрню 4-чю сабийи Ахмат эди.  Дагъыда юйюрге юч сабий- Асхат, Малик эм Хаким – къошуладыла. Къабарты-Малкъарда аладан жаланда бек кичилери Малик, бирсилери уа Орта Азияда туугъандыла.

Былайда  Замураны жашы Ахматны юсюнден  бир кесек айтыргъа  сюеме. Онбеш жылы болгтъанда, Ахмат  юйюрю бла Терс-Къол  посёлкагъа  кёчюп келгенди. 1968 жылда Терс-Къолда орта школну бошагъанлай  окъуна, Къабарты-Малкъар къырал университетни  спорт факультетине киргенди. Ол жылны  кюз артында Ахмат Минги тауну тийресинде тау-лыжа спорт школда ишлеп башлагъанды, артда анда завучну, бир жылдан  сора уа директорну къуллугъуна  салыннганды. Ол къуллукъда Шауаланы Ахмат онбеш жыл ишлегенди.

1989 жылда аны «Эльбрустурист» ачыкъ акционер обществода баш специалист болуп ишлерге чакъырагъандыла. Ол анда маршрут бёлюмню  начальниги болгъанды,  ызы бла уа кёп жылны  директорну орунбасары, директору да  болгъанды.

Аны башчылыгъы бла  Элбрусну тийресинде кёп турист маршрутла ачылгъан эдиле. Кавказ тауланы баш сатырыны ауушларыны юслери  бла баргъан юч маршрутну, Тызылда Къаялы тау сатырда атла  да хайырланылгъан маршрутну, Минги тауну тёгерегине айланнган эки маршрутну да  биринчи болуп  Шауаланы Ахмат  ызлагъан эди.

1991-1993 жыллада «Эльбрустурист»  фирманы жумушу бла Ахмат Финляндиягъа, ызы бла уа Тюркге командировкалагъа баргъанды, туризм жаны бла бирге ишлеуню къурау бла байламлы бир къауум сорууну  тамамлагъанды. Ол ишни хайыры бюгюн- бюгече да шарт  сезилгенлей турады.

Ахматны бирси къарындашлары да Минги тауну тийресинде  тюрлю-тюрлю жерледе  ишлегендиле, ишлейдиле. Аны айтханым, жашладан экиси  ауушханды.   Бизни бла ушагъында  ол былай деген эди:

-Биз барыбыз да ёсюп келген тёлюню юйретиуге  уллу эс бурургъа керекбиз. Аны ючюн а бек  алгъа  акъылбалыкъ  болгъанланы иш бла жалчытыуну мадарлары этилирге  тийишлидиле. Жаш  тёлю  араны  ишин тирилтмей да жарарыкъ тюйюлдю. Мен  кесим а Элбрусну тийреси тутхучлулукъну, мамырлыкъны , шуёхлукъну жолуна  бютюнда таукел  тюшерине себеплик этер ючюн, мындан арысында да къолумдан келгенни аямай кюреширикме.

Бизни ахыр тюбешиуюбюзден сора  тюгел жыл да озмай, Ахмат  жолда  машинасы бла келе,  Бахсан черекге кетип, ажымлы  ауушханды. Аны муратын  къарындашы Малик жашауда  бардырыр ючюн  къалмайды.  Дагъыда  ол  спортну лыжа эмда  фрирайд тюрлюсюнден да устасыды. Кёп кере  магъаналы эришиулеге къатышып, чемпион деген атха да тийишли болуп келгенди. Бусагъатда ёсюп келген  жашланы бла къызланы   усталыгъына юйретеди.