Къойдан ненча юлюш этиледи?

Былай бир къауум адам болуп олтургъан жерде: тойдамы, къурманлыкъдамы болады. Къысха айтханда, мал союлгъан жерде: «Аланла, къойдан ненча юлюш этиледи»,-деген хапарла сагъыныла, сагъыныла турадыла.

Бирле айтадыла: «Онеки юлюш чыгъады»,-деп. Отуздан атлатханла да боладыла. Олтургъанладан бири уа былай деди: «Стол артында ненча адам бар эсе да, анча юлюш этейим»,-деди.

Хар затны да жоругъу барды. Мал союуну да алай. Энди балта бла ууакъ-ууакъ этерге боллукъду. Болса да, сёз балта бла туурауну юсюнден угъай, бичакъ бла жилик-жилик алынып этилгенни юсюнден барады. Алайды да, бу иш бизни жаныбызда къалай этилгенин айтайыкъ.

Кертиси бла бизни халкъ бурундан бери кёп мал тутханды. Бютюнда къойланы. Тау этеклеринде белге жете ханслы жайлыкълада, мал иги айныгъанды, семиргенди. Кёп жыл мындан алгъа бу тийрелеге келген жолоучула анга эс бурмай къоймагъандыла. Эсгериулеринде  таулула малны хазна  затын къоймай  хайырланадыла, деп айтхандыла.Бу хапарымда къой мал бла байламлы бир къауум затны эсге салайыкъ, сора ненча юлюш этилгенине кёчейик.

Туугъанлай къозугъа къагъанакъ, бир кюнлюкге уа тирилди дейдиле. Экинчи кюнлюк-сюрюне, ючкюнлюк-эритир. Бир айлыкъ-тёбеле ойнар, юч ёнгеч, юч жылда мангырамаз. Андан арысында тёрт айда-суу ичмез, алты айда-азман токълу. Бир жылда-ишек, эки жылда, беш мангырамаз деп барады. Узада деп да барды Мурат этип аталып тургъан ишекге айтадыла алай.

Жаз башында туугъан  малгъа бызанг дейдиле. Къышдагъына-жюмел, Чончайма уа ашдан тохтагъан семиз къойду. Арыкъны уа аты кётюремди. Къолда ёсген илеш малгъа уа кютю дейдиле. Ирик-бичилген гитче токълу, тохай  - бичилген мюйюзсюз къозу.

Таулула малны хазна аберисин къоймай хайырланадыла деп башында сагъындыкъ. Сёз ючюн, жюнюн былай файдаланадыла. Сюзюк жюнден узун зыбыр шынтагы халы чыгъады, кеси да кючлю болады. Созулгъан къозу жюнден ич кийим, токълу жюнден а чепкен, кёнчек этедиле. Къочхар жюн а кийизге, жамычыгъа игиди. Терисин ийлеп, тон, къаптал, габара, аркъалыкъ тикгендиле. Сюегинден а биз, ийне, сыппа ишлегендиле.

Ашыкъла бла сабийле ойнагъандыла. Терисинден гыбыт, къапчыкъ, тулукъ этилгенди. Гыбыт ууакъ аякълы малны сойгъанда, терисин жырмай алып, этилген орунду,  жау чайкъаргъа, айран, сют жюрютюрге жарагъан тулукъ да ол халда текени, бузоуну, тананы терилеринден ийленип этилинеди. «Тулукъ тюбю тонкъайса, тогъуз гыржын чыгъар», - дейдиле таулула.  Къапчыкъ-къойну, эчкини терисинден этиледи. Ол да жукъ салыучу, жыйыучу, къуюучу орунду.

Къойну боюнун къыбылагъа буруп, бисмилляхий, Аллаху акъбар деп тартадыла. Андан сора, сол арт аягъындан тагъып, терисин аладыла. Башын, тёрт аягъын, къуйрукъ учун бирге салгъандыла. Терисин  ичин алып бошагъандан сора санлагъандыла. Ала былай боладыла: эки жапхакъ, эки бут, эки къабыргъа, омуроула, къуйрукъ.

Малны санлап бошагъандан сора юлюшле этедиле. Сёз ючюн, жапхакъдан юч юлюш чыгъады: бузук, къысха  илик, жау орун. Къабыргъасындан – алтысы: ногъана, эки башлы, юч башсыз. Кёкюрек иегиси алтыгъа юлешинеди. Бут тёртге: ашыкъ илик, орта илик, къалакъ жан сюек, тешикли жан сюек. Къой къуйрукъда онбир жик болады. Алагъа минчакъла деп да айтадыла. Ала да тууралып, юлюшлеге къошуладыла. Омуроуланы бичакъ бла айырадыла.

Къурманлыкъгъа къой союлса, аны онг жапхагъы  энчи юлюш болуп юйде къалгъанды. Андан сора да - базук бла боюн жик.

Къурманда союлгъан малдан юч юлюш этиледи. Бири юйде къалады, экинчиси жууукълагъа, къоншулагъа бериледи, ючюнчюсю-садакъагъа. Юйню иесине - базук сюек, байбийчеге-къысха илик. Онг жапхакъ, онг къабыргъа да юйде къаладыла, къакъ этиледиле.  Къыркъ кюнден ашыра жырнагъа къошуладыла.

Бирде жёрмелени да къакъ этгендиле. Ала бла жолоучуну сыйлагъандыла.

Алайды да, къурманлыкъгъа союлгъан малдан жыйырма алты юлюш чыгъады. Аладан тогъузу юйде къалады. Онжетиси жууукъгъа, къоншугъа садакъагъа чачылады.

Башында айтханыбызча, хар элни къой союуу башха дегенлей, малны биз айтхандан башхаракъ жарашдыргъанла да болурла, биз а билгенибизча хапарладыкъ.

Османланы Хыйса.
Поделиться: