Кючлюлени оюнлары

Биз бюгюн сизни миллетибизде кенг жюрюп тургъан эки оюн бла шагъырей этерге сюебиз. Алагъа акъылбалыкъ болгъан кезиуден башлап ойнагъандыла. Биринчи оюн  «Токъмакълашыуду».

Ол тёбеде тёртеу токъмакълаша, бу тёбеде да тёртеулен токъмакълаша: «Токъмакълашханладанмыса, токъмакълашмагъанладанмыса?» - дегенден сора, ол тёбедегиле (биринчи къауум):

 - Биз токъмакълашханладанбыз, - деп жууаплайдыла.

Экинчи тёбедегиле уа:

- Биз а токъмакълашмагъанладанбыз, - дегенден сора оюн башланады. 

Бу сёзню кесин да терк айтып эришгендиле. Аны айта, жангылмазгъа керекди.

Оюнну къурамы уа былайды: беш-алты адам жерге къолтукъгъа сыйыннган тёммекни салып къаты агъачдан этилген токъмакъны атып, бирен-бирен тийдирирге керекдиле. Аланы хар бири атхандан сора  тёммекни бир атлам алгъа кёчюредиле. Биринчи атханда, токъмакъны тёммекге тийдиралмай къалгъан экинчи атыугъа къатышмайды. 

Алай эте, хар къауум да бешишер атадыла. Тёммекни беш атламгъа алгъа ётдюре баргъанда, къайсы къауумну адамы тёммекни узакъгъа жетдирсе, ол озду.

Сёз ючюн ата кетип, бек артха экеу-ючеу бир кибик тийдире келселе, ала хар атхан сайын тёммекни бирер атламгъа алгъа кёчюре келип, эрише барыргъа боллукъдула. Ата, кёчюре кетгенде, бек артда атып тёммекге токъмакъны артыкъ кере къайсы къауумну адамы тийдирсе – ол озады.

Хапарын айтханда тынч кёрюннгенликге, оюн этгенде къыйынды, къарыулукъну, чёрчекликни излейди къатышханладан. Айтып къояргъа – онбеш атлам жерде салыннган тёммекге бир-эки килограмм ауурлугъу болгъан токъмакъны тийдиралгъан аперимликге саналады. Адам эки аягъын жарым атлам чакълы кенгирек салып, токъмакъны эки къолу бла сабындан тутуп, бутлары арасындан быргъап жибереди.

«Токъмакълашыуну» сабан сюргенде, юй ишлегенде эм тойлада ойнап болгъандыла.

  Кёз байлау

Ныгъышлада, тойлада, къурманлыкъ этилгенде, сабийге сюннет этгенде «Кёз байлау» деген оюн кеп ойналгъанды.  Былай алып тинтгенде, ол кеси да эки тюрлю болады.

Биринчи тюрлюсю:экеулен ёрге туру, бетден - бетге къарап тургъанда, оюн башчы  экисине да кезиу-кезиу:

- Алмамыса, кертмемисе?- деп сорады.

- Алмама, -дегеннге:

-Алма эсенг, кертме кечирек бишеди, сен кёзюнгю къысаса, - деп, аны кёзлерин къара быстыр бла къысып, ойнап башлайдыла. 

  Оюн башчы: «Алмамыса, кертмемисе?» - деп соргъанда: «Кертмеме» - десе:

- Кертме эсенг, аны артда ашайдыла, ол кеч бишеди, сен кёзлеринги къысмайса, - деп, андан сора оюн башланады.

Былай ойналады: кёзлери байланнган  къолларын кёкюрегине салады, аллында сюелген а бармагъы бла аны къолларына тийип, бармагъын чюелтип тохтаргъа керекди. Ол заманда байлаулу да, тийген бармакъны сезип, ауузу бла айтмагъанлай, бармагъын чюелтирге болады. Билсе - кёзлерини байлауун тешедиле да, аллында тургъанны кёзлерин  байлап, оюн жангдан барады. Билмесе уа, ойнагъанла алышынмагъанлай, иги кесек заманны ойналып турады.

Къуруда экеулен ойнап турмайды. Ала бирер кере алышыннгандан сора, башха экиси чыгъып, оюн башчы айтылыучу сёзлени къайтаргъанлай, «Кёз байлау» дагъыда ойналады.

Бу оюнну дагъыда экинчи тюрлюсю да барды. Жашла, къызла да (ондан аз болмазгъа керекдиле) тёгерек турадыла. Оюн башчы, къайсы болса да, бирини кёзлерин къара быстыр бла байлап, гюрен ортагъа чыгъарады. Ол заманда, тёгереклешип тургъанладан бири кёзлери байланнганны къолу бла азчыкъ къагъып, жерине турады. Кёзю байланнганны борчу уа байлауун тешмей кесине тийгенни атын айтыргъады. Билсе – байлауну тешип аты сагъынылгъаннга къысадыла эм оюн адан ары барады. Билмесе уа, гюрен ортасында сюелгенлей турур, жангыдан къол тие, ат айта барыр.  Алай ол шош сюелип турмайды. Ары-бери атлай, оюмлап, тийгенни ким болгъанын билирге кюрешеди. Кёзлери байланнган тийген адамгъа жууукълашса – къобуз теркирек, къууанчлы халда согъулуп, кенг кете барса уа - узунуракъ тартылып, бушуулу макъам чыгъады.

Ойнагъан заманда хар ким тургъан жеринде сюеледи, кёзлери байланнган а кимни къалайда тургъанын эслерге, къолларыны къатылыгъын, жумушакълыгъын сезерге керекди. Алайсыз тийгенни табаргъа, гюренден  чыгъаргъа онг болмайды. Жорукъла сакъланып бырдырылсала  оюн кёлге хычыуун тиеди. Жашланы, къызланы да ойнарыкълары келгенлей, къарагъанла да  къууаннганлай турадыла.