Унутула баргъан сёзлени юсюнден

Алгъаракълада газет окъуучуларыбыздан биреулен сёлешеди: «Османланы Хыйса деген корреспондент сенмисе?» - деп. «Хау, ол сен соргъан киши менме. Кимсе, не адамса, не жумушунг барды? Тынгылайма», - дедим мен да.

- Мен, ёз тилибизде чыкъгъан газетибизни озгъан ёмюрден бери алама. Аны бетлеринде кёп сейир хапарла да окъугъанма. Миллетибизни быллай чыгъармасы болгъанына къууанып да тургъанма. Ёз тиллеринде газетлери чыкъмагъан кёп миллетле бардыла. Бизде уа  андан сора да абаданлагъа «Минги Тау», сабийлеге «Нюр» журналла бардыла. Ала барысы да уллу байлыкъдыла бизни халкъыбызгъа.

Алай арт кезиуде мени бир дауум барды. Аны айтыргъа излейме. Санга да нек сёлешеме? Чынг аллын даууму сенден башлайым. Къолумда «Заман» газетни кезиулю номери. Анда сени «Эски элни суу секиртмеси» деген хапарынг басмаланып турады. Бу суу секиртме дегенинг неди? Андан сора да, мен ангыламагъан кёп сёзлени жаза турасыз. Сёз ючюн, тежейме, мектеп, адабият, ажайып эм башхала. Ала бизни тилде жюрюген сёзле болмазла. Мен аланы билмейме.

- Да, суу секиртме, ол чучхурду. Мектеп деп школгъа айтабыз. Ала барысы да бизни сёзледиле.

- Алай эсе да, мен ёмюрден бери чучхур деп эшитип келеме, неда школ деп, алай айтып нек къоймайсыз. Билген, юйреннген сёзлерибизни жазсагъыз а.

Газет окъуучубуз кесиникин айта, мен да анга жууап эте, бираз хапарлашдыкъ.

Тилибиз бизни байды, эрттегилиди. Аны толусунлай хазна кёп адам биле болмаз. Бир-бир сёзлерибиз а аздан-аз хайырлана барадыла. Айтыла турмасала уа арталлыда унутулуп къаллыкъдыла. Алай болмаз ючюн, дагъыда тилибизни байлыгъын кёргюзте, унутула баргъан сёзлерин хайырланабыз.

Сёз ючюн, бир къауум сёзге къарайыкъ. Аладан бири – чалдиу. Жаш тёлюде аны хазна кёп адам биллик тюйюлдю. Кючю жетген чалдиусюз да жыгъар - деп айтылады нарт сёзде.

Неда чалдишни да кёпле биле болмазла. Ол а темирден неда чыбыкъдан бир бирге эшилип этилген бурууду.

Аберини хайырлана, кёре турмасанг, аны унутхан а бютюн да теркди. Анга да бир юлгю келтирейим. Къурулушда эм кёп хайырланылгъан материалладан бири юзмезди. Андан этилген раствор бла юй-журт, башха мекямла да къаланадыла, сюртюледиле. Аны бир бек ууагъы барды. Анга уа эгур дейдиле. Ол сёзню да кёпле биле болмазла.

Хатлама деген сёзню уа  эшитгенле  да болурла, аны билмегенле да табылырла. Сабий заманыбызда, бир ишни къолгъа алып, аны эталмай къалсакъ, абаданла уа: «Ой, сен, хатлама ашагъын!» - дер эдиле. Ол эрттегили ашарыкъларыбыздан бири, нартюх ундан сууда биширилген къалачды.

Энди аллай юлгюле кёп келтирирге боллукъду. Дагъыда бир болгъан ишни айтайым. Бир жол  къабартылы жазыучу бла ашханагъа киребиз. Сатыу этген тиширыуда къабартылыды. Нёгерим анга кеси тилинде: «Хазыр хычин къызет» ,- дейди. Юч сёзден экиси таулу сёздю. Мени соруулу къарагъаныма, биз тилибизни байыкъландырабыз, дейди. Бизни уа сёзюбюз кёп, тилибиз бай. Жаланда аны билирге керекди.

Билген а къалай этгин? Ёз тилибизде чыкъгъан чыгъармаланы окъуп. Ол санда газетибизни, журналларыбызны. Алада тилни билген устала ишлейдиле. Жазыу ишлеринде кёп сёзлени хайырланыдыла. Ол санда унутула баргъанланы.

Биздге  устазла да сёлеше туруучудула,  бир-бир сёзлени магъаналарын соруп. Билгеним болса, олсагъатлай айтама. Алай болмаса уа, ючтомлукъ къарачай-малкъар ангылатма  сёзлюк барды. Анда излейме да билдиреме.

Алада отуз мингден артыкъ сёз барды. Аланы барысын да билген бир адамгъа къыйынды. Ангыламагъан сёзге ол бизни сёз тюйюлдю дерге  уа ахырысы бла да жарамайды.

   Ушакълада аз хайырлана, унутула баргъан сёзле кёпдюле. Ол алай болмаз ючюн деп, аз-аздан аланы эсгере турабыз. Ангыламагъанла уа сёзлюклеге къарасынла. Аллайлары болмагъанла уа материалны авторуна сёлешсинле.  Башында айтханымча, Тилибиз бек байды. Аны билирге, сакъларгъа керекбиз.

Ёз тилин сакълау хар инсанны да борчуду.