Къанатлы макъамны иеси

РСФСР-ни халкъ артисти, КъМАССР-ни, РСФСР-ни да искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу, белгили композитор Хасан Карданов туугъанлы бу кюнледе 100 жыл болады. Ол жашауунда, чыгъармачылыкъ ишинде да малкъар халкъны келечилерине керти нёгер болгъанды.

Хасан Карданов биринчи Чегемде туугъанды. Музыкагъа сюймеклик анга школда окъугъанда келгенди. Анда оркестр бар эди. Ол анда болгъан халкъ инструментлени барында да ойнагъанды. Анга онтёрт жыл болгъанда, атасы Якуб ауушуп, Хасанны Нальчикде интернатха бергендиле. Ол анда музыкагъа бютюнда жууукъ болгъанды. Алай а аны бла байламлы муратлары алай терк толмагъандыла. Уллу Ата журт уруш башланып, ол ары кетгенди.

1942 жылда Краснодарда пулемёт-миномёт школда окъугъанды. Аны устазларындан бири Гуртуланы Берт болгъанды. «Бизни республикадан келген жашла да бар эдиле: Хасан Карданов, Мирзоланы Алий, Уяналаны Аныуар, Жанатайланы Хызыр, Абдуко Кациев», – деп эсгереди ол жазыуларында.

Хасан Карданов миномёт бёлюмню командири болуп башлагъанды урушну. Жаралы да болгъанды, алай жангыдан къайтып, 1-чи Украин фронтда танклагъа къажау полкда тасхачылыкъ этгенди. Кавказны, Украинаны, Белоруссияны, Польшаны, Чехославакияны фашистледен азатлаугъа къатышханды. Тегеран конференцияны кезиуюнде анда болгъанды.

Ол Ата журт урушну II даражалы ордени, «Сыйлылыкъны белгиси» ордени, онбенш уруш майдалы бла саугъаланнганды. Артда кеч III даражалы Махтаулукъну орденин да бергендиле анга.

Бир къауум жылны ол Чегем район военкоматда ишлегенди, алай а музыка бла кюрешир умутун къоймагъанды. Аллай насып тюшюп, 1949 жылда аны Миллет къабарты студияда окъургъа Ленинградда консерваториягъа ийгендиле. Ол беш жыл кёзню ачып жумгъунчу кетгендиле анга, алай сейир эди белгили устазланы къолларында окъугъан. Анда экинчи жылында окъуна жаш композитор «Жарыкъ жол», «Жаш малчыланы жыры», «Ингирде кел» деген жырланы жазгъанды. Аны диплом иши уа «Туугъан жерим» деген сомфония болгъанды.

Артха къайтхандан сора ол Нальчикде Халкъ чыгъармачылыкъны юйюнде ишлегенди. 1957 жылда Къабарты Россейге къошулгъаныны 400-жыллыгъын этгенде, «Жарыкъ шуёхлукъ» деген кантатасын хазырлагъанды. Аны Москвада да жаратхандыла.

Ол жыл, таулула кёчгюнчюлюкден къайтып башлагъанда, ол поездни аллына чыгъыучу эди, таулу жашлагъа – кадет нёгерлерине тюберге ашыгъып. Аллай кюнлени биринде ол Токумаланы Жагъафаргъа тюбегенди. Жазыучу ол кюнню былай эсгере эди: «Диспетчерни терезечигинден артха бурулгъанымлай, узун бойлу арыкъсуу жаш манга:

– Сен, Ташлы-Таланы сурашдыргъанынга кёре, таулу болурса? – деди.

– Хау, таулума.

Ол манга къолун берди. Сора, бетиме къарай кетип, кесине тартып, къучакълады.

– Мени атым Хасанды. Баям, Азиядан къайтып келе тургъанлыгъынг болур?

– Хау, алайды.

– Алай эсе, сау кел! – деп, ол мени жангыдан къучакълады.

Экибиз да танышдыкъ. Ол Карданов Хасан эди.

– Бюгече бизде къал да, жолунга тамбла барырса, – деп, ол манга къаты болду…»

Ол кюнден арысында Жагъафар Хасан бла шуёхлукъ жюрютюп тургъанды. Бир къыш кюнде ол анга отун алып келип, отоуун жылытханын да сагъыныучу эди. Жагъафар ол кезиуде «Коммунизмге жол» газетде ишлеп башлагъан эди. «Колхозчу къызгъа» деген жырны да ол жазгъанды. Хасан Карданов аны хоргъа элтип, радио бла Отарланы Омаргъа жырлатхан эди. «Фантазия на балкарские темы» деген чыгъармасын да Хасан ол заманда жазгъанды. Аны 1959 жылда СССР-ни композиторла союзуна алгъандыла.

1967 жылдан арысында ол республикалы радиода хорну художестволу таматасы, аны бла бирге КъМАССР-ни композиторла союзуну правленини председатели, консультанты да болуп тургъанды.

Отарланы Омар, Алтууланы Зоя, Беппайланы Сергей, Жеттеланы Мустафир да аны чынтты шуёхлары болгъандыла. Сарбашланы Зуфар дуниясын ажымлы алышханда, ол къалай жарсыгъаны кёплени эслериндеди.

Композиторну Къулийланы Къайсын бла шуёхлугъу уа къыйматлы болгъанды. Поэтни сёзлерине биринчи жырны, «Узун жыл»деп, закий Хасан Карданов жазгъанды. Аланы чыгъармачылыкъ байламлыкъларындан «Нальчик», «Мени шахарым», «Зурнукланы ауазлары», «Сени юсюнгден жырлайма», «Къызла ышара турсунла» эм башха жырла жазылгъандыла.

Зумакъулланы Танзиляны назмуларына композитор «В твоих глазах такая сила», «Так говорят», «Я мечтаю, как ребенок малый» деген эм башха жырланы такъгъанды. Гыттыуланы Максимни сёзлерине «Девушка на крутизне» эмда «Байрам кантата» жазылгъанды. Республиканы гимнини автору да олду. Макитланы Сафарны сёзлерине «Дороги России», Рахайланы Измайылны назмусуна «Шуёхлукъ», Гуртуланы Бертни назмуларына да бир къауум жыр такъгъанды. Хасанны «Мадинамыса, Маринамыса?» деген жыры уа малкъар, къабарты тилледе да айтылады.

«Мадина» деген биринчи къабарты миллет операны, «Айыуну жашы» комедиягъа, «Жарым молла» опереттагъа да музыканы ол такъгъанды. Хасан Кардановну жыр искусствода къойгъан хазнасы уллуду – тёрт жюзден артыкъ тюрлю-тюрлю жанрлада жазылгъан чыгъармала.

Анга берилген кёп махтауланы араларында КъМАССР-ни Къырал саугъасы, «Кабарты-Малкъар  Республиканы аллында къыйыны ючюн» деген орден да бардыла.

Жырларыча, жарыкъ адам эди ол, таулуланы сюйген, тюбесе, ариу сёз бла кёллендирген, къууандыргъан. Дуниясын 2019 жылда 20 январьда алышханды.