Социал-экономика проектлени бардырыугъа аслам эс бурулады

 Кёп болмай Къабарты-Малкъарны Регионнга оноу этиу арасында (ЦУР) Элбрус муниципал районнну администрациясыны башчысы  Сотталаны Къурман бла тюзюнлей эфир болгъанды. Ол районда бардырылгъан социал-экономика жаны бла  проектлени юсюнден хапарлагъанды эм тынгылаучуланы  сорууларына да жууапла бергенди. 

- Къурман Сейитович, озгъан жылда тамамланнган эм  бардырыллыкъ проектлени юсюнден айтсагъыз эди?

- Белгилисича, Элбрус район асламысында туризм бла байламлыды.  Бюгюнлюкде «Элбрус» тау-лыжа курорт тири айный барады. Бусагъатда мында 13 километр чакълы бирде сертификатлары  болгъан тау-лыжа трассала жарашдырылгъандыла, аны бла бирге жети канат жол да тартылгъанды.  Аладан ючюсю жангы излемлеге келишген уллу ауурлукъ бла ишлегенледиле. Аны хайыры бла бюгюнлюкде станцияланы аллында аслам  адам тизилмезча болгъанды. 

Былтыр курортда 558 минг адам солугъанды. Болсада 2030 жылгъа  туристлени санын  бир миллионнга жетдирир муратыбыз барды.  Анга кёре, инфраструктураны да айнытыргъа тийишилиди. Сёз ючюн, канат жолланы саны 14-ге эм  тау-лыжа трассала да  47 чакълы бирге  жетдирилликдиле.  Азау талада да  4200 адамны   номерле бла жалчытырча къонакъ юйле сюелтилинирикдиле.  Планда  белгиленнгенича,  2022-2025 жыллада  курортну айнытыргъа федерал бюджетден 16 миллиард сом къоратыллыкъды.

Къыш кезиуге хазырланыу бла байламлы курортда уллу иш бардырылады.  Кеслерини машиналары бла танг кесек адам келеди, аланы  салыргъа жер табылмагъаны, жолланы толтурулгъанлары жаяу жюрюгенлеге эм водительлеге да уллу чырмау салады.  Ол себепден бу жол къыш кезиуню башлардан алгъа 800 машина сюелирча энчи объектни  хазыр этгенбиз.  Аны ючюн солугъанланы  арасында жунчугъан болмагъанды, кёпле ыразы болгъанларын  билдиргендиле.

Курортну тийресинде омакъ сатыу-алыу точкалары, байрамла ётдюрюрча сахнасы эм башха объектлери  бла  бюгюннгю излемлеге келишген базарны ишленнгени да  ахшы себепликди. Ол шарт тёгерек-башда къатыш-къутушлукъну кетергенди эм кёзню къууандырырча болгъанды. 

Мындан арысында да Элбрусда юч жылны ичинде туризм  кластерни айнытырча аслам иш этилликди.

- Производство жаны бла  инвестициялы проектле уа  кёпмюдюле?

-  Тырныауузда вольфрам-молибден къазгъан  комбинатны юсюнден кёп хапар барады, бюгюн-тамбла аны къурулушу башланады деп  аслам адам  сакълайды. Аны проекти  бла талай жыл кюрешедиле, болсада  2022 жылгъа дери   ол тынгылы къолгъа алынмагъанды.  Бусагъатда анга ауур жюк ташыгъан машинала барырча тынгылы таш жол салыннганды. Ол санда   чыракълы чыпынла да тартылып, кече жарыкъ болурча этилгенди. Биз билгенден, быйыл июньда комбинатны къурулушу башланырыкъды. Ол толу кюч бла ишлеп башласа, мында  800 адам урунургъа онг табарыкъдыла.  Проектге кёре, анга 45 миллиард сом  инвестиция этилликди.   

Дагъыда бюгюннгю стандартлагъа келишген гипсден  къурулуш материалла чыгъаргъан  «Каббалгипс» заводда аслам адамны иш бла жалчытхан эм бюджетге да  файда келтирген уллу объектлерибизден бириди. Жарсыугъа, тёртден артыкъ жылны ол банкротну орунундады. Аны  алыргъа сюйгенле да  кёпдюле. Болсада быйылны биринчи жарымында  окъуна анга ие табылыр деп  умут барды. Бусагъатда  белгиленнген план бла биринчи заманда ишге  200 адам алынырыкъды.  Завод алгъынча жетишимли ишлеп башларын  бек сакълайбыз. 

- Жамауат тийрелени тапландырыу жаны бла не этиледи? 

- Жамауат тийрелени игилендириу  къыйын ишледен бириди. Анга да къарамай,  бу жаны бла районда аслам жумуш барады. Участоклада болумгъа кёре, аланы къыйырдан тамамларгъа кюрешебиз.  Ол санда аслам эс жолланы игилендириуге  бериледи, эм биринчи эм тозурагъан жерлеге. Аланы бир къауумунда машинала жюрюрча окъуна тюйюлдю.  Адамланы жарсыуларын иги ангылайбыз,  къолубуздан келгенни этерге кюрешебиз.

 Алай бла былтыр  Тырныауузда социал объетле орналагъан  Гызы бла Отар уллу орамлада тыныгылы ремонт бардырылгъанды.  Андан сора да, Элбрусда 2100 метр чакълы бирде  жол жангыртылгъанды. Келир заманда   Элбрусда Мусука улу орамгъа эм жайда туристле аслам хайырланнган Адыр-Суугъа баргъан жолну да 3,5 километр тенгли бирине тынгылы ремонт этилликди. Огъары Бахсанда да  федерал жолдан   администрацияны юйюне дери 1180 метрде асфальт салынырыкъды. 

Тырныауузда Молодёжный орамда да 1100 метр тенгли бирде  игилендириу жаны бла тийишли ишле тамамланырыкъдыла.  Аны чеклеринде арбазлагъа жангыдан  бардюрла салып, асфальт жайып  айбатландырыллыкъдыла эм чыракълы чыпынла да орнатыллыкъдыла. 

- Социал магъаналы объектлени болумлары уа къалайды ?

- Быйыл районда  бу жаны бла танг кесек иш тамамланырыкъды. Ол санда Тырныауузда 3-чю номерли, Элбрусда, Нейтринода эм Быллымда  мектеплеге тынгылы ремонт этилликди.         

Быотыр Тырныауузда социал объектле орналгъан Гызы бла Отар улу орамлада тынгылы ремонт бардырылгъанды. Андан сора да, Элбрусда 2100 метр чакълы бирде жол жангыртылгъанды. Келир заманда Элбрусда Мусука улу орамгъа эм жайда теристле аслам хайырланнган Адыр-Суугъа баргъан жолну да 3,5 милометр тенгли бирине тынгылы ремонт этилликди.

Дагъыда Терс-Къолда биринчи кере  150 окъуучугъа школ ишленирикди. Ол 2024 жылны ахырына битерге керекди. Тырныауузда да кёп жылладан бери  Маданият юй жангыртыллыкъды. Бусагъатда конкурс ётдюрюп  подряд организацияны сайларча мадар этиледи. Андан сора да,  шахарны арасында 1968 жылда ишленнген  «Солнышко» паркны жангыртырча проектни хазырлагъанбыз. Ол сабийлеге эм ата-аналагъа да таплыкъгъа  жарашдырыллыкъды.   Элбрусда 65 миллион сомгъа спорт комплекс, 35 миллион сомгъа маданият юй сюелтилинирикди. Тегенеклиде да 10 миллион сом багъасына  таза суу бла жалчытырча ызла тартыллыкъдыла. 

 Былтырдан бери  1970 жылда тартылгъан кир суу баргъан сорууженияла бла  коллекторланы  жангыртырча иш башланнганды.  Бюгюнлюкде анга федерал бюджетден 980 миллион сом бёлюннгенди. Объект быйылны ахырына битерге керекди.

Тюзюнлей эфирни чеклеринде къонакъгъа  аслам соруу берилгенди. Ол санда Тырныауузда Мир орамгъа къачан ремонт этиллиги, Быллымда тёгерек-башны тапландырыу нек  башланмагъаны, Камук микрорайонда школ къачан ачыллыгъы, Нейтрино  таза суу бла  тынгылы нек  жалчытылынмагъаны, Тырныауузда ырхы таламазча черек жагъаланы кючлерча мадар этиллиги,  жангы бассейн  къачан ишленириги эм башха кёп тюрлю соруула берилгенди.  Аланы хар бири бла байламлы  Сотта улу  толу жууапла бергендиле. Аны бла бирге кёп проблема бла кеси шагъырей болгъанын да ачыкълагъанды.

Эсге сала айтсакъ,  Регионнга оноу этиу араны  «Инцидент менеджмент» системасына    Элбрус райондан   берилген   84 соруудан 50-си, бирси жерледеча, таза суу бла байламлыды.