Акъсакъалны осуяты

Таурух

Андан бери талай жыл  озду. Сабийле тууа, жашдан къарт бола, кёп тёлю бир бирлерин алыша барадыла. Бу таурух а аууздан-ауузгъа ёте, бюгюнлюкде да халкъны эсинде  сакъланады.

Ол заманлада адамла хаж къылыргъа жаяу бара эдиле. Жаяу дегенде да, аты болгъан - атына, эшеги болгъан – эшегине жол азыгъын, кийимин жюклегенди. Бир жол тау элледен биринден къауум адам Мекка-Мадинагъа тебирейдиле.

Азмы-кёпмю бардыла, тенгиз жагъада бир тюрк элге жетдиле. Алайда жашладан бирлери къаты ауруйду, онгсуз болады, андан ары баралмайды. Нёгерлери тилеп, аны ол  тюрклюню юйюнде къоядыла.

Тюрклюле да иги адамла болуп тюшедиле. «Аллах муну бизге сынап берген болур. Меккагъа баргъан адамгъа уллу кёллю болмайыкъ»,-деп  ашына-суууна иги къарайдыла, бир уста адамны чакъырып, ол айтхан багъыуну да этедиле.

Алай бла ауругъан жаш аз-аздан игирек  бола, аурууну хорлай тебирейди. Бир кюн а, таякъгъа да таянып, тенгиз жагъагъа барады. Тенгиз жагъасы бийикди,  къаяды. Тенгиз толкъунлары келип, кеслерин анга уруп чачыладыла. Жаш алагъа да къарай, жагъа бла арлакъ барса, бийигирек  жерде олтуруп тургъан къартны эслейди. Къарт дегенде да, эрттегили  адамгъа ушайды. Узун, чиммакъ сакъалын тенгизден келген аязгъа тарата, анда бир сейирлик затны кёргенча, къарамын Шимал таба буруп турады. Сора къоюнундан къамиш сыбызгъыны чыгъарады да, аны согъуп тебирейди.

Жаш акъсакъалны къатына жууугъуракъ барды. Тартыулагъа къулакъ салып тынгылады. Кюз артыны жауунлу, булутлу кюнлерине ушап  шургулу эдиле ала. Макъамларына тынгылай: «Да  быланы уа мен эшите-эшите тургъанма. Буюрулмагъан сюймекликни кюйлери. Атам бла къошда тургъан заманымда малчы нёгерибиз, къош къатында баргъан къара суучукъну аллында олтуруп, бу макъамланы сокъгъанына кёп кере тынгылагъанма. Бир да таймай  ол макъамла кеслеридиле. Къайдан биле  болур бу адам мени элими тартыуларын»,-деди жаш кеси кесине.

Сора къартны кесине да иги тюрслеп къарады. Жылы келген адам болса да, акъ шинлиди. Ариу къаны болгъаны кёрюнюп турады. Бу тийрени адамына ушамайды.  Кёзлерине къарасанг, макъамларындача, терен мудахлыкъ бар эди алада.

Жаш къартны къатына келди, ол тартыуун  согъуп бошагъынчы, таууш этмей, къатында  ёре сюелип турду. Акъсакъалны сагъышы  терен болур эди, жанындагъы адамны да  эслемей, кёз къарамында шимал жанындан алмай, дагъыда бираз заманны сыбызгъыны согъады. Къатындагъы адамны кёргенден сора уа, сокъгъанын тохтатады. Жаш анга салам береди, ол аны саламын алгъандан сора къолун сыбызгъыгъа  узатады. Аны алгъандан сора уа, олсагъатда къарт сокъгъан макъамланы къайтарып тебирейди.

Аны эшитгенде,  акъсакъал  ауузундан сёз чыгъаралмай   къалды. Жаш, къартха бурулуп: «Сен кимсе, тюзюн айт.  Мени элими макъамларын да къайдан билесе. Не кесинг таулуса  неда таулу атадан, анадан туугъанса, къоркъма, менден санга заран жетерик тюйюлдю»,-дейди.

Жашны сёзюн эшитгенде, акъсакъал тирилди, терен батып тургъан кёзлери жарыдыла. Ёрге къобар акъыл этди да, болалмады. Сора онг къолун келгеннге узатды. Аны кёргенде, жаш къолтугъундан тутуп ёрге къобарды.

Ол а, къалтырай, жашны башын, инбашларын да сылады. Кёзлерине къарап да бираз турду. Сора къалтырай-къалтырай: «Кийиннгенинге кёре сен таулуса. Башынгда мухар бёркюнг, юсюнгде чепкенинг, белингде къара къаманг. Бир заманда мен да былай кийиниучю эдим. Атамдан къалгъан къамам бюгюнлюкде да сакъланыпды. Сёзюнге кёре уа сен бизни аууздан Ючкюмель элинден  окъуна болурса»,-деди.

Жаш анга сейир этди. «Хау, сен тюз айтаса. Мен таулума. Шёндю бу согъулгъан макъамланы бизни элде билмеген жокъду. Манга да атам юйретген эди аланы. Къайсы элден  болгъанымы да ангыладынг. Энди уа айып этме, мен да сорайым, сен кимсе, бизни жерлерибизни, макъамларыбызны  къайдан таныйса?»

-Аллах, Аллах, сора сен да мени элимденсе? Аллахха минг кере шукур. Эшитди ол мени тилегими. Энди ёлсем да къайгъырмайма. Табылды осуятымы этер адам, хапарымы да элиме  элтир адам,-деди акъсакъал. Сора жерге чёкдю да: «Сен да былай олтур»,-деп, жашны да къатына олтуртду.

Кюн орта болур эди. Жашил дуппурну башында бир акъсакъал бла жаш адам, озгъан ёмюрлени бла бюгюнню шагъатларыча, бирде тенгиз таба къарай, бирде уа башларын жерге ие, терен сагъышха кете, кёп хапар айтдыла. Айтхан къарт эте эди. Жаш а аны бир сёзюн бёлмей, тынгылагъанлай турду.

-Балам, сора сен да мени элимденсе? Эл ортасында уллу ныгъыш а турамыды? Акъсакъалла хапар айтыучу жер. Уллу кёпюрню сол жанында, черекни сол жанында, уллу    базама бар эди. Къызла алайда   олтурур эдиле. Биз а, жетген жашла, сууну ортасына  кирип, аны шорхасындан алып, къаныгъыз-жаныгъыз да былай таза болсун деп, алагъа ичириучю эдик. Аллах, Аллах, андан бери къаллай бир заман озду.  Жарым жюз жылдан артыкъ. Ол кезиуню ичинде къаллай бир  жол къыдырдым, ненча къыйынлыкъ сынадым, сынауладан ётдюм.

- Хау, мен Ючкюмельде туугъанма. Жыйырма жылыма дери анда ёсгенме. Атам, аны атасы, мен билип жети атагъа   дери анда туугъандыла, жашагъандыла, ууахтылары жетгенден сора асыралгъан да анда этгендиле. Къул да, бий да тюйюлбюз. Кеси къыйыныбыз бла жашай келебиз. Мал кютебиз, сабан сюребиз. Кишиге хатабызны жетдирмей, халал къыйыныбызны ашап жашайбыз. Къартыбыз, жашыбыз да бардыла. Ууахтысы жетген кете барады, къалгъанла уа жашау этебиз.

-Оллох, Оллох, сора дуния сейир тюйюлдю де да тур. Узакъ тау элде, бир элде туугъанла, Ата журтларындан узакъда, кенгде тюбегенлери. Мен да анда туугъанма, къара шауданларыны сууун ичгенме, жайда кюнлюм бетинде къойла кютгенме, маракосундан ашагъанма. Къышда бузда, бугъа мюйюзден ишленнген хайнухну къамичи бла тюйгенме.   Сережеле бла тёшлеринден учханма.

Поделиться: