Ана тил – жашауубузну кюзгюсю

1999 жылда ЮНЕСКО-ну – Бирлешген миллетлени биригиулерини билим бериу, илму, маданият жаны бла энчи учреждениясыны - Генерал конференциясыны 30-чу сессиясында жыл сайын 21 февральда Ана тиллени халкъла аралы кюнлерин белгилерге деген келишим этилгенди. Аны мураты дунияда жашагъан халкъланы тил эм маданият хазналарын сакълауду. 2000 жылдан башлап ол кюн белгиленип келеди, алай бла миллет сабийлени, таматаланы да сюйген байрамларына саналады. Бизге, къарачай-малкъар тилде сёлешгенлеге да, бу кюнню энчи магъанасы барды – бизни ана тилибиз къуруй тургъан тилледенди деп, статистика алай айтады, дейдиле алимле.

Ана тилни халкъла аралы байрамына республиканы школлары алдан хазырланып башлайдыла. Бу кюнледе Мечиланы Кязим атлы маданият фондда «Ана тилим – дуния тилим» деген аты бла эришиу баргъанды. Маданият фондха ол кюн шахар школланы ариу кийиннген, бир-бирлери миллет кийимледе, сабийлери, устазла, ата-анала, журналистле, артистле келгендиле. Фондну ишчилери, ол кюннге атап, къабыргъаланы тюрк тилли миллетлени байракълары бла жасагъандыла. Конкурс Созайланы Ахматны «Ана тилим» деген назмусу бла башланнганды. Ол сёзлеге этилген жырны 2-чи номерли лицейини окъуучусу Гемуланы Милана жырлагъанды.

Ызы бла ана тилни шартлары саналгъанды: къарачай-малкъар тил тюрк тиллени къыпчакъ къауумуна киргенин, биз Орта Азиягъа барсакъ, Шимал Кавказда, Россейни кёп республикаларында да бизни тилибизге жууукъ сёлешген тюрк миллетлени ангылагъаныбызны белгилегендиле. Ол тилде халкъыбызны эс къуралыуу, сынауу, акъылы, адет-тёреси, тарыхы, тин байлыгъы да сакъланнганларын чертгендиле.

КьМР-ни сыйлы артисткасы Мамайланы Фатима, Созайланы Нату, Нальчикни 2-чи номерли лицейини окъуучулары жаш жырчыла Атабийланы Алибек, Каркаланы Алия, Башийланы Илина, ингирни бардыргъан  Элбрус районну Маданият юйюню къуллукъчусу Ёзденланы Танзиля да болгъандыла.

 озайланы Нату ары келгенлени эки жыр бла къууандыргъанды. Аладан бири – «Малкъарымда той», экинчисин а ол тюрк тилде жырлагъанды. Ызы бла бусагъатда Тюркде бола тургъан къыйынлыкъны – жер тепгени бла байламлы кёп ёлген, жаралы да болгъанын сагъынып, кёлю толуп, дунияда аллай сынаула аз, къууанчла уа кёп болсунла деп, ары келгенлеге саулукъ бла ариу жашау тежегенди.

Назму айтып, Нальчикни 2-чи номерли лицейини окъуучулары Ёлмезланы Руслан бла Каркаланы Алия, 23-чю номерли школундан эгешчикле Болатланы Альфия бла Камила, 9-чу номерли школундан Дадуланы Алина эм башхала къууандыргъандыла. Ала Мечиланы Кязимни, Зумакъулланы Танзиляны, Къулийланы Къайсынны, Отарланы Керимни, Созайланы Ахматны, Мусукаланы Сакинатны назмуларын окъугъандыла. Тепсегенле да болгъандыла ол къууанчлы ингирде: 6-чы номерли школну окъуучусу Аттоланы Аида бла 2-чи номерли лицейни окъуучусу Лёлюкаланы Малика.

Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны артистлери Мамайланы Фатима, Жаппуланы Марат эмда Гогуйланы Арафат Маммеланы Ибрагимни пьесасына кёре салыннган «Шамай къала» оюнну юзюгюн кёргюзтгендиле. Алагъа эришиуге къатышхан сабийле, таматала да жарыкъ тюбегендиле.

Эришиуню ахырында уа Мечиланы Кязим атлы маданият фондну атындан хорлагъанла махтау къагъытла, дипломла, саугъала алгъандыла. Аланы берирге сахнагъа Кязимни туудугъу Мечиланы Таука, назмучу Мусукаланы Сакинат, Къабарты-Малкъарда журналист союзну таматасы Шауаланы Разият эмда  фондну председатели Аппайланы Лариса чыкъгъандыла. Таматаланы хар бири сабийлеге ана тилни аманат этгендиле. Ала, аны иги билирге нек керек болгъанын ангылата, аны терен магъанасына, хайырына юлгюле келтиргендиле.

Керти айтадыла, миллетни жаны аны тилиндеди. Ол сездиреди бизге игиликни бла ачыуну, насыпны бла насыпсызлыкъны, шуёхлукъну бла душманлыкъны, сюймекликни бла кюймекликни юслеринден. Хар бир халкъны да тили аны тарыхыны ачыкъ кюзгюсюдю, аны ачхычыды, келлик тёлюлеге ётдюрлюк борчуду. Адам кёп тюрлю тилни билирге болады, билалгъан да этеди, алай а анга кесини энчи тили – ана тили бек татлы, бек сыйлы, бек багъалы болгъанлай къалады. Аны юсюнде дуния сынаула бир оюмгъа келтиргендиле: халкъны несин сыйырсала да, ол аны артха къайтарады; тили сыйырылса уа, ол аны жангыдан къураялмайды. Ана тилим – туугъан тилим, керти тилим, сыйлы тилим деп да андан айтабыз.