«Кёп тарыгъыуланы тамырлары законланы билмегенликден чыгъадыла»

Адамгъа тюкенде осал качестволу зат сатсала неда жумушларын тапсыз тамамласала, ол къоранчларын эмда анга салыннган хатаны багъасын къайтарыргъа эркинди. Башха къыралладача, Россейде да аны бла байламлы законодательство барды. Быллай ишлеге Роспотребнадзор къарайды. Ведомствону Къабарты-Малкъарда Управлениясыны хайырланыучуланы эркинликлерин къоруулау жаны бла бёлюмюню ишини юсюнден биз аны башчысы Сакима Семёнова бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Сакима Юрьевна, бёлюмню борчлары къаллайдыла?

- Аны юсюнден аты айтады; биз производстволада, тюкенледе, жумушла жалчытыу бла кюрешген организациялада тинтиуле бардырабыз, тийишли законодательствогъа, хайырланыучуланы эркинликлерине бузукълукъ этилмезча къарайбыз. Сёз ючюн, товарны къабугъунда хар не да жазылыргъа кереклисине, аны къайда чыгъарылгъанына, продуктну къурамына, жумушла заманында эмда толу берилгенлерине, аланы качествосуна эм башха затлагъа да.

- Бузукълукъланы ачыкълар умутда къаллай амалланы хайырланасыз?

- Асламлы информация средстволаны дайым тинтип турабыз, ол санда интернетде соцсетьледе басмаланнган затланы сюзебиз. Къайда, къаллай бузукълукъ болса да, кёз туурабыздан кетерик тюйюлдю. Бизге телефон бла сёлешгенлени, ведомствону сайтында тарыгъыу жазгъанланы айтханларын да  эсге  алабыз, ала  бла  байламлы тинтиуле бардырабыз.

Бери сёлешгенлеге биз жаланда консультация беребиз. Аланы тарыгъыуларына кёре, тюзлюкню тохташдырырча,  не мадар этерге, къайры барыргъа, кимге жазаргъа кереклисин толу  ангылатабыз.

Ишни биз къолгъа алырча  келип заявление берирге керекди. Ызы бла тинтиу бардырабыз, бузукълукъ табылса - мадар этебиз. Жумуш тапсыз берилгени, товар ючюн сатыучу ахчаны артха къайтарыргъа сюймегени ачыкъланса, алагъа айтып ангылатыргъа, ишни теренине кетермезге, адамны тарыгъыуун дурус кёрюрге чакъырабыз. Алай болмаса,  иш сюдге жетерикди. Биз алыучугъа битеу эркинликлерин ангылатып, дау къагъыт жазаргъа, сюдге чыгъаргъа болушабыз, консультацияла  беребиз. Анда алыучу бла бирге сюзюуге къатышыргъа эркинлигибиз жокъду, алай керек болса уа, тюзлюкню тохташдырырча, кеси жаныбыздан не мадар этгенибизни, сатыучуну низамлыкъгъа чакъырырча къолдан келгенни аямагъаныбызны уа айтмай къоярыкъ тюйюлбюз.

Бир затны белгилерге сюеме: биз надзорлукъ органбыз, бузукълукъ этгенлени (сатыучуланы) тюзюнлей жууапха тартыргъа эркинлигибиз жокъду. Эсгертирге, законда болгъанны айтып, аны излемлеринден чыкъмазгъа чакъырабыз.

Хайырланыучу эркинликлерин сюдде кеси къорууларгъа керекди. Алай къолайсызлагъа эмда сакъатлагъа, ала тилеселе, исковой заявленияны жарашдырыргъа болушургъа угъай дерик тюйюлбюз. Башхала уа, юрист бла шагъырей болуп, сюдге барыргъа керекдиле. Анда ала тюз болгъанлары тохташдырылса, битеу къоранчларын, ол санда юридический болушлукъ ючюн тёлегенин да, бузукълукъ этген жабарыкъды.

- Адамла асламысында неге тарыгъадыла?

- Кёбюсюнде бытовой техника тапсыз ишлегенине, аны тюкен артха алыргъа сюймегенине. Биз къатышсакъ, сатыучула жумушха бирча къарайдыла деп айтырча тюйюлдю. Бирлери, угъай демей, ахчаны олсагъат къайтарадыла. Башхалары уа «неда болсун, берлик тюйюлме», дерге да боладыла. Ол товарны багъасы бла байламлыды деп айталлыкъ тюйюлме. Бирле жюз минг сом тургъан техника ючюн тёленнген ахчаны терк къайтарырла, бирсиле уа беш жюз сом ючюн къадар заманны даулашып турурла.

Адамладан аз тюрлю тарыгъыу келмейди, бирде сейир  ишлеге тюберге да тюшеди. Сёз ючюн, ал кезиуледе бир тиширыу медицина организациягъа дау этип келгенди. Бизге айтханына кёре, ол анда ич органларындан бирине УЗИ этдирирге сюе эди. Анга къарагъан специалист а, къуру ол угъай, аны къатында органны да тинтип, аны халыны  юсюнден оюмун жазып бергенди.  Былай алып къарасанг, дау этерча не зат барды дериксе да. Алай бу тиширыуну ичинде уа ол органы жокъ эди! Ары дери аны кесип кетергенлерине шагъатлыкъгъа больницадан къагъыт алып келгенди. Ол бары да ачыкъ болгъанда,  медицина организация тиширыугъа компенсация тёлегенди.

- Ахыр жыллада тарыгъыуланы эмда бузукълукъланы саны къалай тюрленнгенди?

- Экилери да кёпден-кёп бола барадыла. Келген тарыгъыугъа кёре асламысында бузукълукъ ачыкъланмай къалмайды. Мен аны тамыры, гитче эмда орта бизнесге басымны азайтыргъа оноу этилгенинден чыкъгъан сунама. Сёз ючюн, кесибиз план къурап гитче эмда орта бизнесни ишин тинтгенни къойгъанлы беш жыл болады. Быллай халда жаланда уллу предприятиялагъа кёз-къулакъ болабыз. Алай болгъаны уа бирледе къырал контрольну азайтхан эсе, сюйгенни этерге боллукъду дегенча алай сагъышла къозгъайды. Башхала уа: «Бизнес меникиди, аны бла кимни да иши жокъду», деп алай тутаргъа да боллукъдула. Тинтиуле бардырылыучу кезиуледе уа, контроль болгъанын унутмай, эслирек ишлерге кюреше эдиле.

Адамны жашаууна бла саулугъуна къоркъуулулугъуна кёре надзорлукъ этилген объектле талай категориягъа бёлюнедиле. Сёз ючюн, медицина учрежденияла, сабийлени окъутуу эмда юйретиу бла кюрешген организацияла тизмени эм башындадыла, алагъа дайым эс бурабыз, ишлерин тинтирге эркинлигибиз да барды. Юс неда аякъ кийимле сатылыучу тюкенлени уа аллай къоркъууу жокъду да, ишлерин тинтмейбиз.

- Тарыгъыу бла келген аз тюрлю адамгъа тюберге тюше болур сизге. Саулай алып айтханда, ала эркинликлерин биле болурламы?

- Кёбюсюнде кеслерине жетмесе, тийишли законлагъа эмда жорукълагъа хазна сейирлери болмайды. Биз жарыкъландырыу акцияла бардырып туруучубуз. Школлада, организациялада не тюрлю жумуш къурасакъ да, алагъа къатышханлагъа эркинликлерин ангылатыргъа кюрешебиз, къайсы тюрлю сорууларына да жууапла беребиз. Ведомствону интернет сайтында тийишли информацияны басмалайбыз, ол неда бу товарны сатып алгъанда неге эс бурургъа кереклисин билдиребиз. Саулай айтханда уа, адамларыбыз кеслерин бу жаны бла эркинликлерин былай бир бек иги биледиле деп айтырча тюйюлдю.

- Жашау баргъан кезиуде, тийишли законодательствода абери тюрленемиди?

- Аладан бири: биз хайырланыучу жанлы болуп, ишге жаланда ол тюкен бла бир оюмгъа келалмагъандан сора къатышыргъа эркинбиз. Биринчиден, адам сатыучугъа неда жумуш бергеннге кеси барып, ушакъ этип кёрюрге керекди. Анда тюзлюк табылмаса, тарыгъыууна кёре ишге биз къатышырыкъбыз. Управлениягъа телефон бла сёлешгенлеге да аны ангылатыргъа кюрешебиз.

Быйыл дагъыда жамауатха аш хазырлау сферада жангы жорукъла кийирилгендиле. Кёп тюрлю излемле, санитария жаны бла мардала да тюрлене барадыла. Эсигизде эсе, алгъын кёп товарлагъа бла продуктлагъа ГОСТ-ла болуучу эдиле. Шёндю уа предприятие аланы жаланда кеси сюйсе хайырланыргъа боллукъду. Продукцияны ГОСТ-ха кёре чыгъарыргъа керексиз деп, аланы къысаргъа амал жокъду. Аланы орунуна уа техника регламентле хайырланыладыла. Алада товарланы хар ышанлары белгиленмейди. ГОСТ-ха кёре продукция чыгъарыргъа сюйгенлеге уа чек салынмайды. Алай ол кёрюмдюню товарны къабугъунда бошуна жазып къояргъа уа жарарыкъ тюйюлдю.

Ахырында адамларыбызгъа айтырыгъым алайды – закон бла белгиленнген эркинликлеригизни билирге кюрешигиз, хайырланыгъыз. Сёз ючюн, техниканы сатып алгъандан сора, онтёрт кюнню ичинде ол тапсыз ишлегенин кёрсегиз - артха къайтарыргъа эркинсиз. Ол заман озгъандан сора уа, жаланда гарантия халда ишлетирге берирге боллукъсуз. Техниканы тюкенден юйге келтиргенден сора, бузулгъанын кёрюп, аны артха къайтарсагъыз алыргъа сюймей эселе, кюн сайын ары барып, даулашып турургъа керекмейди, заманы озгъунчу, заявление жазаргъа тийишлиди.

Шёндю информацияны тапхан къыйын тюйюлдю. Тийишли законда хар болум тынгылы белгиленипди. Роспотребнадзорну сайтында да кёп хайырлы информация басмаланады: окъугъуз, билигиз, право жаны бла тири болугъуз.