Жашау жолу тик да, ныхытлы да эди

  Малкъар халкъ зор бла кёчюрюлгенли – 79 жыл

Тау этекледе къар, эртте эрип, тёгерек кесини жашил кийимин киеди. Табийгъатны жангъырыуу, фашистлени ызларына къуугъан фронтчу таулу жашладан келген къууанчлы къагъытла да кёллерин кётюре, эгечле Улбашланы Шабахан бла Фатимат Нальчикге тебирейдиле,  ашарыкъларындан къалгъан картофну сатаргъа. Ала да жумушларын бошай тургъанлай, талакъ солуу этип, Шауурдатда школда ишлеп кетген оруслу тиширыу жетеди. Аны бети мудахды, кёзлери сагъышлы къарайдыла. Тёгерекде айланнганлагъа эшитдирмей,ол былай айтады: «Бюгече баш ием милицияны жыйылыуундан бек аман хапар келтиргенди, малкъар халкъны кёчюрген этерикдиле деп. Аны айтыргъа келгенме, базарда болгъаныгъызны эшитип... Ахчагъызны жаныгъызда къоюгъуз. Баргъан жеригизде жарар…»

Ачы хапар ичлерин кюйдюре, эгечле эллерине ашыкъдыла. Жюксюз баргъан бир уллу машинала, гюрюлдеп, къатлары  бла ёрге, Черек ауузуна, барадыла. Нальчикден Шауурдатха, Фатимат жашчыгъына алгъан аякъ машиначыкъны да кётюрюп,жаяулай келдиле. Малкъар ауузунда, Зынада,жыйылгъан кёп машинала  ала эшитген аман хапарны кертилигини шагъатлары эдиле.

- Бизни вагонда болгъан бир бушуулу ишни  эсимден кетералмайма, - деп, кёз жашларын сюрте,эсгере эди Фатимат. - Бир тиширыу жан берип бошагъанлай, солдатла жетдиле. Поезд тохтагъанлай, ажымлы ёлюкню жол жанына атдыла. Эрге чыгъар заманлары келген эки субай къыз мыллыкларын аналары таба атдыла. Ала, бек сыйлы адамларын къучакълап, ачы сарнай эдиле.

Аны саусуз эгечини къадары да алай болду. Кече ортасында, адамланы асламысы къалкъыгъанда, эгечини жюреги тохтады. Фатимат вагонда тургъанладан аны ёлгенин къалауурлагъа билдирмезлерин тиледи. Кеси уа, ёлюкню мюйюшге сюеп, аллына ичлери толу машокланы къалады. Эгечини ёксюзюн да, кесини баласын да къоюнуна къысып, жол жюгюню къатында тохтады. Ол кюнлени Фатимат былай эсгергенди: «Сау болсунла биргебизге баргъанла, вагонубузда ёлюк болгъанын солдатладан жашырдыла.
Поезд бир темир жол станцияда тохтады. Билдирдиле: “Станция Боровое. Курорт Боровое” деп. Вагонланы эшиклери ачылгъанлай, биз Къазахстанны Кокчетав областыны Щучинск районуну жерине келгенибизни айтдыла. Къазахлыла ат арбала бла аллыбызгъа чыкъдыла. Элледен келген оноучула,чинг алгъа, айырып, ишге жараулуланы арбалагъа олтуртадыла. Мен а жарлы эгечими эки ёксюзю эм ючжыллыкъ жашчыгъым бла Шабаханны ёлюгюню къатында къайгъылы сюелеме: бизничала кимге керек эдиле. Биргебизге келгенлени эл-элге юлешгенден сора бизни станцияда атылып тургъан бир эски вагоннга жыйдыла.

Бешинчи кюн, азыгъыбыз тауусулуп, ётмек излерге чыкъгъанымда, бир эллибиз Уяналаны Башчыгъа тюбедим. Ол бизни тапханына бек къууанды: «Ненча кюнден бери излейме сизни! Бу къатыш-къаралыкъда тас болуп къалмагъаныгъыз нечик иги болду», - деди.

Башчы бизни бир къазах юйде тохташдырды. Менден кебинлик алып, эгечими асыраргъа кетди.

Кертисин айтыргъа керекди, юйню иелери Кавказдан кёчюрюлген малкъарлы тиширыугъа, кёз-къаш бермей, сакъ тюбедиле. Эштада, бизни халкъны юсюнден бериячыла жайгъан аман хапар бери да жетген болур эди. Болсада къонакъбайла Фатимат, алача, ислам диннге къуллукъ этгенин кёрдюле. Сабийлери да къазах тилге ушагъан тилде сёлешгенлерин эшитдиле. Малкъарлы тиширыуну тирилигине, иш кёллюлюгюне, сабырлыгъына, эслилигине бийик багъа бичдиле. Ахырында юйню иеси, жыл саны келген къазахлы киши, Улбаш къызына былай айтды: “Фатимат, динибиз бир, тиллерибиз, адетлерибиз да бирге ушайдыла. Барыбыз да бир Аллахны балаларыбыз. Эркин этсенг, бюгюнден башлап, сени къызыма санаргъа сюеме. Сабийчиклени уа туудукъларымча кёрлюкме”. Огъурлу къарт сёзюне табылады, туугъан тауларындан зор бла къысталгъанлагъа къолундан келгенича болушады.

Хар кёчгюнчю юйюрге тёрт минг сом ахча болушлукъ этеди къырал. Фатимат а эки юйдегини сабийлерине къарай эди да, сегиз минг сом къоллу болду. Къонакъбайы бла оноулашып,къунажин сатып алады. Энди Улбашлары сютсюз, айрансыз болмайдыла. Биченни уа алыкъа акъылбалыкъ болмагъан Мухамметчик хазырлайды.

Артдаракъда бу жерли Советни таматасы анга жараулу отоу береди. Иги ишлегени ючюн саугъа эди ол. Иши уа – бир къыйын. Ташланы тирмен бла тартып,ун этип, уллу къазанлада биширгендиле. Жетмиш беш килограмм кёк ташдан этилген уннга аллай бир акъ ташны унун къошуп, аямай биширгендиле. Аны сууун къышхыда,сууукъла къысханда, темир жол рельслеге къуя эдиле. Ол темир жолну бузлатмайды, поездле чырмаусуз жюрюйдюле. Бу къыйын,алай бек керекли жумушну Фатимат къарындашы Узейир бла  сау он жылны тамамлап тургъанды.

Туугъан жерине къайтханда, Фатимат Вольный Ауулда тохтагъанды. “Нальчик”совхозда ишлегенди. Терек бахчачы звеногъа башчылыкъ этгенди. Мында жыйырма бир жылны ичинде иш ахлусу таулу тиширыу къаллай бир алма,кертме, эрик, шаптал жыйгъанын санагъан къыйынды, ол башчылыкъ этген коллектив социалист эришиуде хорлаучусун биргесине ишлегенле бюгюн да унутмагъандыла.
Фатиматны жашы Мухаммет къадарын Кючюкланы Маржан бла байламлы этген эди. Ала эки сабий ёсдюргендиле, алагъа бийик билим алдыргъандыла. Фатимат токъсан жыл артыкъ жашагъанды, туудукъларыны къууанчларын да кёргенди. Уллайгъанда да, тирилигин тас этмегенди. Жашау жолу тик да, ныхытлы да  болгъан тиширыуну саулугъуна жаш адамла окъуна сукъланнгандыла.