«Къайсынча, тюз ниетли, ышаннгылы адамгъа мен тюбемегенме»

Журналистни жашауунда кёп сейир тюбешиуле боладыла. Аланы бир-бирлери унутуладыла, алай ёмюрде эсингден кетмезликле да бардыла. Ма мени да белгили  поэт, прозаик, сценарист, режиссёр, публицист эмда актёр Евгений Александрович Евтушенко бла тюбешиуюм аллай эди. Аны  Къабарты-Малкъарда болгъанын эшитгенимлей окъуна, аны бла тюбер амалла изледим. Мени насыбым тутду да, «Синдика» къонакъ юйге белгиленнген сагъатха бардым. Къонакъбай мени сакълап тура эди.

Эшикни аны юй бийчеси Мария ачып: «Киригиз, жууукъ болугъуз! – деп, жарыкъ тюбейди. Кеси уа олсагъат башха отоугъа кетип къалады. Евгений Евтушенко шинтикде олтуруп, бир къолу бла гулоч таягъына таяна, къобалмагъаны ючюн кечгинлик тилейди. Къатындагъы столда уа ноутбугу, олсагъатда жазылгъан назму тизгинлери бла къагъыт чапыракъла, Гуртуланы Салихни китабы да тура эдиле. Алагъа кёз атханымы кёрюп: «Мен бир такъыйкъамы да бош ётдюрмейме. Бу китапны уа бек сюйюп окъуй турама, аламат назмуладыла. Аланы жазгъан да ачыкъ, огъурлу адамды», – дейди.

Сора республикалы кардиология арадан бюгюн чыкъгъанын, анда юч кюн жатханын айтып: «Аламат врачларыгъыз бардыла. Сау болсунла, мени аягъы юсюме терк салгъандыла», – деп къошханды.

Битеу дуниягъа аты айтылгъан белгили адамгъа мени биринчи сорууум а Къайсын бла байламлы болгъанды. «Къулий улу мени кёп кере чакъыргъанды къонакъгъа, алай жарсыугъа, онг тапмай тургъанма. Ма энди уа мындама, бек ыразыма келгениме»,– деп жууаплайды ол. «Биринчи китабым онбеш жыллыгъымда чыкъгъан эди. Мени Литература институтха бла Жазыучуланы союзуна бир жолгъа аттестатсыз алгъан эдиле. Анга себепликни ма ол назмуларымы игиге тергегенлери этгенди. Алай мен а аланы артыкъ аламатха санамагъанма. Башха тюрлю жазаргъа сюе эдим», – дегенди поэт.

Ол анасыны тукъумун алгъанын, ары дери уа Гангнус Евгений Рудольфович болгъанын, атасы да, геолог болгъанлыкъгъа, назмула жазгъанын да билдиргенди. «Бир жол ол: «Сен кесинге усталыкъ сайлагъанмыса?» – деп сорады. «Хау, поэт боллукъма», – дейме. Ол а манга былай айтады: «Сен билемисе, поэт боллукъма демеклик иги адамма деген магъананы тутханын. Аны не ючюн сагъындым? Къайсын ма аллай адам эди – тюз ниетли, ачыкъ жюрекли. Поэт да ма аллай эди», – деп, ушакъ нёгерибиз юлгюге бир шартны келтиргенди.

Бир жыйылыуда кёпле Пастернакны аяусуз сёкгендиле, анга къажау сюелгендиле. Аны китабын окъумагъанла осал чыгъармады, партиягъа къажау жазылгъанды, ол кесини намысын аллай бир энишге нек тюшюргенди, дегенча сёзле айтхандыла. Евтушенкогъа да къадаладыла сёлеш деп, алай ол унамайды. Жаланда Слуцкий аны къоруулар умутда эди. Алай ол къаны къызып, зат да айтмай, чыгъып кетген эди. Сора Къайсын олтургъан жеринден ёрге туруп, Пастернак жанлы болуп сёлешди, анга да, къолларынгы бошлама деп, кёл этдирди. Артда, Борис Абрамович тыш къыралгъа кетгенден сора, Къайсын бла бир бирлерине письмола жазып тургъандыла. Юй бийчесине, сабийлерине да бек уллу болушханды Къайсын.

– Ма Слуцкий бла Къулий улу мени сюйген поэтлеримдиле, – дейди Евгений Александрович. – Къайсын бир затдан къоркъа билмеген, тюзлюк ючюн жанын берирге хазыр болгъан адам эди. Ол жыйылыудан сора бютюнда уллу хурмет бергенме анга. Ол адамны къыйын кезиуюнде атып къоймазлыгъына ма андан сора тюшюннгенме. Аны бла Пастернакны бир бирге жазгъан письмоларын да окъугъанма. Хар тизгинде уллу магъана барды. Къайсынны кёпле аягъын марагъандыла, алай ол бир адамгъа да кёзюнг къара болсун демегенди. Аны къой, къаллай бир адамгъа болушханды. Кесини жерлешлерине, оруслу поэтлеге, жазыучулагъа да хуржунундан чыгъарып, ахча берип тургъанды.

Андан ары хапарында ушакъ нёгерибиз Къайсын бла башха байламлыгъы болгъанын да ышара айтханды. «Аны жашы мени алгъыннгы юй бийчеми, поэт Белла Ахмадулинаны алгъан эди. Андан сора бютюн да жууукълашханбыз. Бир бирге къонакъгъа жюрюп тургъанбыз», – дейди.

– Сиз закийни юйю-музейинде да болгъан болурсуз?

– Бек биринчи ары баргъанма. Анда бизге музейни директору Къулийланы Фатимат тюбеген эди. Мен, аныча, чырайлы директоргъа алыкъ тюбемегенме. Сау болсун, кёп затны юсюнден хапар айтханды. Къайсынны жашы ишлеген суратланы да кёргенме. Аны да бек жаратханма. Мени живописьден да ангылауум поэзиядан аз тюйюлдю. Аны бек ойлап айтама, кесими да академияны члени этип алгъандыла. Мен суратланы сатып алып, саугъагъа берирге бек сюйгенме. Пиросманий да бергенди манга суратын. Ол кеси да поэзияны бек жарата эди, бютюн да бек а Пастернакны жазгъанларын.

– Ол заманлада миллетчилик жокъ эди…

– Хау. Бусагъатда уа ол барды, анга жюрегинг къыйналады. Битеу миллетлени адамлары да бирдиле. Билемисиз, бир жол Москвада Къызыл майданда жамауатны аллында сёлеше, манга быллай соруу бередиле: «Мындан ары къалай жашау этейик, нени багъалайыкъ?» Мен а: «Пушкин аны юсюнден жазгъанды, ма ол жолну тутугъуз»,– дегенме. Халкъланы къарындаш байламлыкъларыны юсюнден айтама. Кючюбюз – бирликдеди. Аны юсюнден Библияда, Къоранда да окъургъа боллукъду. Мен миллетчилик жанлы болмайма, ансыз эркинлик жанлыма. Грузияны окъуна алайыкъ. Мен гюржю адабият жаны бла советни председатели эдим. Бу республиканы юсюнден бек кёп жазгъанма. Эбизели поэтлени иги кесегини чыгъармаларын кёчюргенме. Тюз этгенме деп алай санайма. Гюржюлю режиссёр Асселиани миллетчи документли фильм салып чыгъаргъанына да бек сейир этгенме. Ол Пушкинни, Пастернакны, Лермонтовну, Герцннны, мени да унутханды. Бизге Москвада «тар» болгъанда, эбизе шуёхларыбыз къол узата эдиле. Алагъа уа – биз. Фахмулу кинематографист алай этгени мени жюрегими бек къыйнагъанды. Нек дегенде ол Москвада окъуп билим алгъанды. Аны Грузиядан къыстагъанларында, оруслу адамла къоруулай, аллында къаяла болуп сюелгендиле.

– Къайсын жаланда малкъар миллетни поэти эди дегенле бардыла. Сиз анга къалай къарайсыз?

– Поэтни бир миллетни къабына сукъмагъыз. Эрттегили жазыучуланы кёп ахшы чыгъармалары болгъанды. Ала битеу дунияны жазыучулары эдиле. Сиз мени путчну юсюнден «Не умирай до смерти» деген романымы окъугъанмысыз? Ол заманда мен баррикадалагъа баргъаныма сокъуранмайма. Анда бек иги адамла сюеле эдиле, жарсыугъа, аланы муратлары толмагъанды. Ол ишде Горбачёвну терслер кереклиси жокъду. Анга баш урургъа керекбиз. Ол бизни ядерный палахдан къутхаргъанды. Жарсыугъа, андан ары къыйын жашау башланды.

Совет властьны заманларына аман дерге жарамаз. Не десек да, билим бериу, медицина да – хакъсыз. Техника жаны бла артха кала эдик ансы, бизни врачлагъа жетген жокъ эди. Математиклерибиз, физиклерибиз да алай. Америкада сабий тапхан тиширыугъа солургъа къаллай бир кюн бергенлерин билемисиз? Жаланда онеки кюн! Къысхасы, СССР-де жашагъан бек иги эди, алай аны башхача къутхарыргъа керек эди. Мен къыралыбызны кёп жерлеринде болгъанма. Къалай игиди, ариуду, кенгди бизни Ата журтубуз. Алай къалай къаугъалы ишле бола турадыла бизде.

– Сиз оюм этгенден, Кавказ да аллай жерледенмиди?

– Анга багъа берир ючюн, политик болургъа керекди. Мен а тюйюлме. Политиканы контролёрума. ОТК-сы (кюледи). Хар жерде да тынчлыкъ болур ючюн а, халкъны патриот сезимин бла адамлыкъны бирге къошаргъа керекди. Бирлик – ол монглукъну бла тынчлыкъны шартыды. Пекинде битеу дунияны нейрохирурглары бирге жыйылыу бардыра эдиле, ма ала манга бир назму жазарымы тилейдиле. Жазама. Ала чеклени юсюнден эдиле. (Манга да окъуду ол назмусун).

– Нальчикни уа жаратдыгъызмы?

– Шахарыгъыз ариуду, жашилди, алай мен Чегемни бютюн бек жаратханма. Чучхурла тамашалыкъдыла. Жюрегим тау бийикликни кётюралмагъанды. Ансы, Къайсын туугъан элге да барлыкъ эдим. Аны хурметине ишленнген хунаны юсюнден да эшитгенме, аны да бек ыразы болуп кёрлюк эдим. Бютюнда бек а адамларыгъызны огъурлулукъларын айырып айтыргъа сюеме. Къайры барсам, къайда болсам да, бек жарыкъ тюбейдиле, иги боладыла.

Холаланы Марзият.
Поделиться: