Инсан борчларын бийик даражада толтургъанла

Хар тукъумну да барды ёхтем адамлары. Къадырладан эки туугъан къарындашланы жашларын, Уллу Ата журт урушну жигитлерин Мухажирни бла Борисни айтыргъа боллукъду. Ала экиси да къыралыбызгъа жау чапханда, душман аскерлери бла сермеше, уруш аулакълада къалгъандыла.

Мухажир, баям, биринчи малкъарлы лётчик болур эди. Россейни Къоруулау министерствосуну ара архивинден билдиргенлерине кёре,  ол 1931 жыл Моздокда 10-чу кавалерия дивизияны полковой школуну курсанты болгъанды. Андан сора Ейск шахарда Сталин атлы тенгиз лётчиклени аскер школунда окъугъанды.

Аны бошагъандан сора аны  Бакугъа къуллукъ этерге ашырадыла. Юч жылдан лейтенант чын бериледи. Алгъа ол полкну бёлюмюне башчылыкъ этеди, артда уа эскадрильяны таматасыны болушлукъчусу, уруш башланнганда уа командири эди.

Ары дери уа эллилени эсинде къалгъан бир сейир шарт. Мухажир уруш башланырны аллында, самолёту бла учуп келип, Бабугентни интернатыны къатында «Тогъай аллы» тюзде къоннганды. Алайгъа Къашхатаудан да келип кёп адам жыйылады. Ол алагъа аскерде къалай къуллукъ этгенини юсюнден кёп хапар айтхан эди.

Къыркъынчы жыл туугъан эли Къашхатаугъа солуугъа келеди. Ол заманда аны ёшюнюнде Къызыл Жулдузну ордени бар эди. Ол аны фин  урушда этген жигитлиги ючюн алгъанды.

Къазауатны ал жылларында Финляндия бла СССР-ни арасында финлиле Маннергеймни ызы деп къоруулау ыз ишлеген эдиле. Анда темирден эм бетондан къуюлгъан журтла  кёп эдиле. Аланы танкланы топлары окъуна чачдыралмагъандыла. Финлиле ол жерледен атдырып, кёп аскерибизни къыргъандыла. Артда бизникиле самолётладан уллу бомбала атып, алай бузгъандыла. Ол самолётланы санында Мухажир башчылыкъ этген къаууму да болгъанды. 

Къадыр улу Уллу Ата журт урушда да болгъанды. Къоруулау министерствону ара архивинден берилген къагъытда жазылгъанына кёре ол 1942 жылда августда заданиягъа кетип, андан къайтмай къалгъанды. Аны юй бийчеси оруслу тиширыу Ольга Андреевна  Бакудан узакъ болмай, Монтино деген элде жашагъанды. Ол а Мухажирни экиге айланнган эгечи Къадырланы Валентинагъа баш иесини юсюнден хапар билдиргенлей тургъанды. Ахыр кюнюне дери аны тукъумун да жюрютгенди. Жигит къашхатаучу жашны андан ары къадары белгисизди.

Мухажирни атасыны къарындашы Токайны да юч жашы урушда болгъандыла. Борисге элде Илияс дей эдиле. Ол 1917 жылда Къашхатауда туугъанды. Элде школну бошагъандан сора, билимин андан ары ёсдюре, Ленинградда устазла хазырлагъан институтха киреди. Отуз жетинчи жыл аны айырмалы бошап къайтады. Жаш специалистни Кёнделеннге жибередиле. Эки жылны анда школну директору болуп тургъанды.

Жаш болгъанлыкъгъа, устаз коллективге тюз оноу этип, ишин тийишли бардыргъанды. Элде намысы жюрюй эди. Ныгъышда олтургъан акъсакъалла аны бла ёрге туруп саламлашхандыла. Бош заманы болса, ол къыралыбызда бола тургъан жангылыкъладан айта эди.

Отуз тогъузунчу жыл Борисни аскерге чакъырадыла. Андан сора уруш башланды. Ол  биринчи гвардия аскерни 350-чи дивизиясыны 917-чи полкуну I-чи дивизионуна тюшеди. Эски  Оскол шахарны къатында уллу сермешле бардырадыла. 1941 жылда 6 декабрьде  Къадыр улу жаралы болады. Иги болгъандан сора аскер бёлюмюне къайтады.

1942 жылда 6 июньда Ржев шахарны къатында да уллу сермешле бардырылгъанда, Къадыр улу алайда биягъы ауур жаралы болады, жангыдан госпитальгъа тюшеди. Андан да тап болуп чыгъады.  

Къыркъ ючюнчю жыл таулу жаш таматалыкъ этген дивизион Юго-Запад фронтну санында Киев областьда сермешле бардырады. Гута Заболоцкая элни къатында немислиле къоруулагъан жерге чабыууллукъ этерге керек эди. Аны тамата лейтенант Къадыр улуна буюрадыла. Ол дивизионну штабыны начальнигиди.

Алгъа тасхачыланы жиберип, гитлерчилени пулемётлары, топлары къалайлада болгъанын тохташдырады. Сора кеслеринде болгъан сауутладан бирча атдырып аланы жокъ этеди. Ызы бла бизни аскерле, кеслеринден аз къоранч этип, алайны аладыла. Ол жигитлиги ючюн анга Къызыл Жулдузну ордени бериледи.

Андан сора Ата Журтун жаудан къоруулай, жанын-къанын аямай, аны ючюн къалкъан болуп сюелген жашны коммунистле кеслерини сатырларына аладыла. Юйге жиберген къагъытларындан биринде: «Коммунист эм Совет Ата журтуму инсан борчун тийишли тамамлайма», - деп жазады.

Тернополь областьны Кременец шахарыны къатында 1944 жылда 18  мартда къыйын сермешле бардырылады. Борисни аскер бёлюмю къоруулагъан жерге немислиле танклары бла юч кере чабыууллукъ этедиле. Алай а муратларына жеталмагъандыла.

 Ол сермешде болдургъан жигитлиги ючюн къырал саугъагъа кёргюзтюлген къагъытында артиллерия полкну командири капитан Лосев былай жазады: «Немислиле чапхан заманда тасханы эм связьны тап къурагъаны аскер борчубузну тийишли толтурургъа себеплик этгенди. Тамата лейтенант дивизионну топларын немис солдатла чабыууллукъ этерик жерлеге орнатып, тюз от ачханыны хайырындан ала техникаларындан, адамларындан кёп къоранч этип, ызларына къайтхандыла. Къыйын кезиуде дивизионну штабына тюз оноу этгени ючюн тамата лейтенант Къадырланы Борис Къызыл Жулдузну орденине тийишлиди».

Ол кезиуде уа таулула Орта Азиягъа кёчюрюледиле. Борис аны хапарын да эшитеди. 1944 жылда июльда къарындашы Идрисге Къыргъызстаннга ахыр письмосу келген эди. Запад Украинада уруш этебиз деп жаза эди. Ол тийреледе ауур жаралы болгъан хапары чыкъгъан эди.

Андан ары къадары белгисизди. Хорламны кюнюн жууукълашдырыр ючюн, душман аскерлери бла сермеше, уруш аулакълада къалгъан Къадырланы Мухажирни бла Борисни хапарлары алайды.