Жигитлиги кёплеге юлгю болгъан

Петербургда Уллу Октябрь революция баргъан кюнледе Огъары Басханда Залийханланы юйюр да насыпдан толу эди. Сейирмиди…Ибрахимге тулпар жашчыкъ тууады. Кесине да Магомет деп атайдыла. Аны сабийлиги, акъылбалыкъ болгъан жыллары да Минги тауну этегинде ётедиле. Жашауунда биринчи таукел атламланы уа ол Пятигорск шахарда устаз курсладан башлайды. Аланы бошагъандан сора Залийхан улу Элбрус районда комсомолну секретари болуп ишлегенди. Аскер борчун толтурургъа да Магомет ол кезиуде кетгенди. Аны сабийликден келген мураты толады: анга 1938 жылда Т-34 деген темир машинаны жюрютюрге буюрадыла. Ол аны битеу тасхаларына юйренип, аскер эм политика хазырлыкъны отличниги деген атха тийишли болады. Алай бла басханчы жаш финле бла урушха атланады. Анда ол жерлеши, кёнделенчи Атмырзаланы Магомет бла бир экипажгъа тюшеди. Таулу жашланы жигитликлерини юсюнден газетле бла журналла жазып башлайдыла.

Залийхан улу бла Атмырза улу кеслерини аскерчи борчларын толтура, берген антларына кертичи боладыла. Аны ючюн СССР-ни Баш Советини Президиумуну указы бла 1940  жылда ала Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланадыла.

Уллу Ата журт урушну юсюнден жарсыулу хапар а Магометге Калугада жетеди. Фашистле бла биринчи кюйсюз сермешлеге Магомет Смоленск шахарны тийресинде киреди.Ол къазаутны кезиуюнде таулу жаш жаралы болады. Хали онглуракъ болгъанлай а биягъы артха урушургъа къайтады. Стратегия магъаналы жолланы биринде ол къыркъ сагъат тохтаусуз бардырылгъан сермешге къатышады. Ол урушну кеси кёзлери бла кёргенле гитлерчиледен сау къутулгъан болмагъанын айта эдиле. Магометни бригадасына бу буйрукъ берилгенде, аскерчиле андан артха чыгъарла деп хазна ийнаныу жокъ эди.         

Залийхан улу 1941  жылда бардырылгъан битеу кюйсюз сермешлени кёбюсюне къатышханды, ол  санда Москва шахарны къоруулаугъа да. Сынамлы танкачы  урушну тап ётдюре билиую бла уста аскерчиге саналып, алчыланы сатырында болгъанды.

1942 жылны жазында Совет аскер битеу фронтлада да къаты урушла бардыргъанды. Генерал-майор Родинни Биринчи гвардиялы танк корпусу Дон сууну ётюп, душманнга къажау уруш бардыргъанды. Калач шахаргъа кирген танкчыланы къауумунда Магомет да болгъанды. Генерал Родин анга «За отвагу» деген майдалны саугъалай туруп, лизгинканы тепсерин тилейди. Басханчы жаш аякъ бюгюп башлагъанда, генерал, кеси да чыдаялмай, Магомет бла бирге тепсеп тебирейди.

Фашист уучлаучула техника жаны бла не бек кючлю болсалада, Курская Дуга тийресинде бардырылгъан сермешде окъуна айыплы хорлатып, ызларына айланадыла. Немецлилени къууа, Залийхан улу къуллукъ этген аскерле Чернигов, Гомель, Бобруйск, Минск, Калининград шахарланы азатлагъандыла. Сёз ючюн, Калининградны къоруулаугъа салгъан къыйынлары ючюн атлары тарыхда къалгъан онбир таулуну араларында Магомет да барды.

Урушну хар кюню да къанлы эди. Ары дери жашауунда кюйсюзлюкню сынамагъан Залийхан улу кюн сайын аскерчи тенглерин асырай эди. Ол  болум аны жюрегинде терен ыз къойгъанды. Урушну ахыр айларында Польшаны бла Чехославакияны азатлагъаны ючюн бахсанчы жаш Польшаны «Крест заслуги» деген орденине тийишли болгъанды. Аны саугъалау къагъытында танкчы аскерлени генерал-лейтенанты Пановну къол ызы бла  былай жазылады: «Залийхан улу урушну бек къызыу жерлеринде сермешгенди. Низамлы, адепли, аскер борчуна кертичи бола билген таулу жаш, къыралны аллында антын толусунлай толтургъанды. Аны эслилигини хайырындан Черск шахарны тийресине келип тургъан немецли шпион тутулгъанды».

«Смерш» деген контразведканы, гвардияны капитаны Залийханланы Магомет урушну Балтий тенгизни жагъасындагъы Росток деген шахарда бошагъанды. Тенгизни тузлу сууундан ичип, жигит жаш жюреги бла Уллу Хорламгъа къууанып, Ата журту бла ёхтемленнгенди.

Ол Къызыл Байракъны, Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну 1-чи эм 2-чи даражалы орденлери бла эм  кёп тюрлю майдалла бла да саугъаланнганды.

Ата журтуну хорлаууна къууанса да, кесини ёз миллетини жашагъан жеринден къысталып, ёмюрде танымагъан, билмеген жерлеге элтип тёгюлгенине уа бек эзиле эди аны жюреги. Урушдан сора къырал къуллукълада къалыр онгу болгъанлыкъгъа, таулу жаш миллети бла, халкъы бла бирге болургъа сюйгенди. Ол юйюрюн излей, Къыргъызгъа келеди. Анда тукъумуну адамлары башха-башха эллеге тюшгенине да бек жарсыйды. Алай, Магомет чынтты офицер болгъаны себепли, аны анда да даражасы жюрюй эди.  Не да этип, ол тукъумуну адамларын, бир жерде жашарча амалланы излегенди. Бу тилек бла комендантха баргъанында уа, ол: «Жанынгдагъы керохунгу берсенг, сени тилегинги къабыл этерме!» - дейди. Ол керохну Магометге Калинин кеси къолу бла берген эди.  Алай  саугъа не сыйлы болса да, тукъуму, ахлулары анга неден да багъалы эдиле.

Бирликде-тирлик дегенлей, Залийханлары бир жерде жашап башлагъандан сора, не да женгил кёрюне эди. Бир бирге билеклик эте, болуша, юйлерине къайтхынчы уруна, керти, халал къыйынлары бла жашагъандыла.

Магометни къызы Лейля айтханнга кёре,  ветеранланы асламысыча,  сынамлы аскерчи урушдагъы жылларын эсгерирге артыкъ сюймеучю эди. 

 - Алай, бир кере  мен атама келгенимде, - дейди Лейля, - аны столунда бир жазылып, конвертге салынып тургъан къагъытны кёрюп, аны не болгъанын соргъанымда: «Урушда мени жанымы къутхаргъан тиширыуну излейме!» - деп жууаплады.

Белорус эллени биринде, бизни аскерчиле ызларына айлана эдиле. Алай, ачы сермешде Залийхан улу ауур жаралы болады.  Аны негерлери бир юйюрге кийирип, анда къойдула. Ол юйде уа, бир жашчыкъ, къарт амма эм орта жыл санлы тиширыу жашай эдиле. Эл немецли фашистле бла къуршаланып эди. Юйде къызыл аскерни офицерин букъдургъанларын билселе уа, саулай да юйюрню къырлыкъ эдиле. Аны къоркъууун да этмей, атамы жанын сакълар ючюн, ол тиширыу кече къарангысында ат арба бла,  салып, агъачха элтип, къызыл аскерчилеге берип кетген эди.

Дагъыда Магомет эсгериучю  бир кезиую болгъанды. Биягъы быланы фашистле къуршалайдыла. Алайдан сау къутулур онг болмагъанын ангылап, тутмакъгъа тюшгенден эсе, ёлюмню сайлап, ол мангылайына керохун тирейди. Ичинден билген тилегин да окъуп, атдырыр кезиуде, «Катюша»машина чыгъып, болгъанны отха алдырып, фашистлени тюп этип, Залийхан улуну жанын да сакълайды… Аны ючюн ол къызларындан бирине Катюша атаргъа сюе эди. Алай таулулада кеси сабийине ат атагъан тёре болмагъаны себепли, Магомет умутуна жеталмай къалгъанды. Ол хапарын а сабийлери абаданла болгъандан сора айтханды.

Мамыр жашауда Магомет республиканы туризм жаны бла советинде ишлеп тургъанды. Регионну битеусоюз даражагъа чыгъарыр ючюн уллу къыйын салгъанды. Билим берген кёп учрежденилада да сыйлы къонакъ эди. Ариу тилли, жарыкъ кёллю, огъурлу Залийхан улун уллу, гитче да сюйгенди.

Суратда  Залийхан улу (солдан онгнга биринчи) аскерчи тенглери бла.