«Темир терек» поэманы баргъаны.

Бирде камис болуп келген эдиле,

Анда ГЭС ишлерге деген эдиле...

Андан биреу мени элтди юйюне,

Элтип, тюртдю мени жангы кюйюме:

 

Къууанмады бийче манга, киргенлей,

Тюз да мени сыфатымы кёргенлей,

Хахай этди, къычырыкъгъа къалдырды,

Чыгъа тургъан жанымы да алдырды:

 

– Неге оны экелдинг? Ол ёледи! ^[1]

Менинг кёзим къаламайтын кёреди?!

Магъан баскъа бала керек – акъылды,

Дени, эдеми сау, мыкъты, бакъытты!–

 

Кетер деди, баям, мени кёзюнден,

Мугурайды киши бийче сёзюнден.

– Егер шомылсанг, бул эдеми бала^[2], –

Деп кюрешди киши аны алдаргъа.

 

Бийче алай, бир бек къаты чамланды.

Сора киши стол къатына атлады,

Акъ ётмекден кесип, берди бир туурам,

Ангыладым – манга жокъ эди сурам…

 

Ингир эди, сууукъ ийман юйюре,

Чакъырырым да жокъ эди бир юйге.

Къазахлыда мал орунда бугъундум,

Аны да мен уллу насыпмы сундум?

 

Бир кесекни жылыннганча кёрюндю.

Алдай эдим, амал табып, ёлюмню.

Эрттенликде къазакъ киши киргенде,

Мени анда тургъанымы кёргенде,

 

Къарамында жандауурлукъ эслене,

Урмаз, тюймез дедим, умут кючлене.

Къарай кетип, жюрегинден кючсюнюп,

Саугъанындан аякъ тенгли ичирип:

 

– Мени кешир, аламаймын мен сени,

Балаларым санамангызды менинг,

Менинг, менинг агъамнынг жетимдери,

Къамкъорлыгъымда бар бала он еки^[3], -

 

Деди да ол, жол юйретди базаргъа.

Ангыладым. Алай чыкъдым арбаздан,

Алгъыш эте аны адамлыгъына,

Кеси ачда, этген халаллыгъына.

 

Неле кёрдюм, базар сомун къыдыра? –

Жаланнгачла, тойгъан байла да анда.

Анда сундум Къазахстанны халкълары,

Нени да бар анда энчи хакълары.

 

Къууут, къурмач, ундан толу табакъла,

Бал, жау, гаккы, тузлу къатхан чабакъла,

Кими гыржын, кими къуйрукъ сатханла,

Къазах базар къолайлыкъда батханда,

 

Сейир этдим адам кёмген ачлыкъгъа,

Аны кёре. Жан термилген ашлыкъла…

Ауаналай, къарай эдим алагъа –

Къарамларын менден букъдургъанлагъа.

 

Анда кёрдюм келинчикни камарын,

Керегинде ата-ана салгъанын.

Аны кёрюп, анга создум къолуму,

Къазах къатын юзген эди жолуму.

 

Тилим чалып, сора эдим бир затла.

Ол къатымдан кетген эди, терк атлап,

Ол камарны чулгъап эски жаулукъгъа,

Къалырма деп къоркъа эди даулукъгъа.

 

Ол – ол эди. Бир жеринде ташчыгъы,

Ойнай келип къызчыгъы бла жашчыгъы,

Тюшген эди эртте юйде, Холамда.

Мен ызындан барып турдум жолунда.

 

Келген эдим арбазына ма алай,

Бара эдим керти да ауаналай.

Ол къатынны мен аллында сюелдим:

– Халиматдан билгенинги айт, – дедим.

 

Ангылагъан болур эди ол адам,

Былай айтып, жууап этгенед тамам:

– Ол къазир жокъ, ол къайтыс болды,^[4] –  деди. –

Магъан сол заттарды къалдырды^[5], – деди

 

Андан сора жашын, къызын сурадым:

– Къайдадыла, – дедим, – балачыкълары?

– Олардынг бэри къайтыс^[6], – деп айтханда,

Ол умут да кюйген эди алайда.

 

Сиз билмейсиз, кимле эдиле ала –

Халиматым, сора ма ол… балала.

Биздендиле ала – анда ёлгенле,

Кёрмезлерин сюргюнледе кёргенле.

 

Байрамукъну юйдегиси Халимат,

Бир сейирлик, бир сюйдюмлю, ариу зат,

Ма бир жууаш, сёзю, халы сюйдюрген.

Ачыу эди анда аны кюйдюрген.

 

Бир аламат жашы да бар – Орусбий,

Ёсе келген улан, ариу, керти бий.

Онбеш жылы толгъан эди ол жайда,

Ол сау болур насып манга, айт, къайда?

 

Эгешчиги – андан гитче, Ахузат,

Бурмабашчыкъ, бир хычыуун, ариу зат.

Анга кесим эдим мен ат атагъан –

Сарыбашчыкъ, жазда чакъгъан баппахан!

 

Ариу юйюр – тийребизни ийнагъы…

Кетгендиле ачлыкъ къысхан жыл бары.

Къарындашым – азап кёрген Байрамукъ,

Не кёп тёкдю ала ючюн жилямукъ.

 

Тенгиз болуп, турур эди кюйдюре,

Кёрмезинги жандан да бек сюйдюре,

Тузлу сууу – кёзден, кёлден келгенде,

Адам неле сынагъанын билгенде.

 

Даулар сылтау бир кёп эди къадаргъа… 

Тохтамады жашау. Бара-баргъанда

Байрамугъум, къурап юйюр жангыдан,

Андан сора жукълап чыкъдым тангыма

 

Далхат тууду. Уллу къууанч келтирди,

Келинчикге бир кёп алгъыш этдирди.

Байрамукъгъа берген эди къанатла,

Санай эдик, анга сайлай, биз атла…

 

Кёп бармады Байрамугъум, келгенлей,

Ата журтха къайтып, мында тюшгенлей,

Кетгенди ол. Турама мен а былай,

Темир терек болуп, тирмен бургъанлай.

 

Кёргеними айтсам, жиляр дуния.

Эсгериуден къайда бугъарча уя?

Тургъан эдим итле бла мен анда,

Сюргюн жерде, Къазахстанда базарда.

Жылы эди ала бла ол сууукъда.

 

Кимге барлыкъ эдинг ахлу-жууукъгъа,

Табалмасанг, тюзелмесенг бир жукъгъа?

Мени халим алай болуп кёргенде,

Къайсы аллыкъ эди мени нёгерге?

 

Тюбегенде, къачханлары эсимдед,

Сылтау, баям, менде эди, кесимде:

Ауа тургъан, акъбет, кёкбет ауана,

Керекмиди кимге да ол ауара?

 

Бирле – ачла, бирле токъла эдиле,

Ол итлеге къабын ата эдиле,

Иги эди манга анда да… алгъын,

Башха жыйын келип тюшдю да, базгъын,

 

Бир уллу ит бар эди да ма анда,

Къоймай эди атханларын алыргъа.

Хап-хап эте, теплей эди болгъанны,

Жерни, кёкню къайгъырыуу къойгъанны.

 

Бирде биреу атды гыржын къабаргъа,

Мени къолум узалгъанда алыргъа,

Къапхан эди аягъымдан ол мени,

Уулу этип саулай сабий этими.

 

Бирси итле, баям, мени къоруулап,

Чапхан чакъда ма ол итге хырылдап,

Бирден болуп, талап аны, сынсытып,

Кетген эди, кючден-бутдан ычхынып.

 

Ит дегенинг сюеди бек адамны,

Береме аш, эсге сала аланы,

Болалмайын эсгериуле ёчюлтюп,

Кёрсем бирде мен ач болгъан кючюкню.

 

Киши жерде жангы ачыу тапханда –

Хата жетип, ол ит алай къапханда,

Сингирими юзген эди алайда.

Насып къайда, тынчлыкъ къайда факъыргъа?

 

Къапхан жери кёбюп, алай тургъанлай,

Тюз да жаннет эшиги ачылгъанлай,

Бир тиширыу – бир кюн бетли къазахлы,

Чурек берип, жарсып, ариу да айтды.

 

Ол болушуп, юйлерине элтгенде,

Жууундуруп, таза кийиндиргенде,

Мен, бетими кёрген чакъда кюзгюде,

Танымадым, ангым-саным юзюле.

 

Ол тиширыу – мени элтген юйюне,

Халал эди, къаршчы жашау кюйюне,

Дунганлыны табып, манга къаратды,

Ол жарама дарман-дары къайнатды.

 

Айше эди, ариу эди сыфаты,

Кюн тийгенлей, жылыу бергенча – аты.

Къолу – халал, балхам болгъан жанынга,

Къарыу къошхан жюрегинге, санынга.

 

Къаштюй эди аны юйде адамы,

Жунчутханлай тура эди къарамы.

Кетерими сакълай эди ашыгъып,

Болалмайын ичиндегин жашырып.

 

Айше уа не – алай эди амалы,

Жиляй-жиляй, этгенди сау жарамы.

Унутмайма ёксюзлени юйюне

Элтген кюнню, жени-ангы тюйюле.

 

Жаннетледе чыкъсын мени аллыма,

Урама баш аны адамлыгъына.

Ётюп кетер эди башха биреулен,

Ол а – жарсыу, ачыу кебин да билген.