Аны кючлю, жарыкъ да фахмусу

21 января, 2023 - 15:55

КъМР-ни халкъ артисткасы Байзуллаланы Хусейни къызы Роза малкъар къараучулагъа угъай да, битеу тюрк дуниягъа да белгили актрисады. Ол 1952 жылда Къазахстанда Жамбул областьда туугъанды. Тырныауузда ёсгенди.  Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрда ишлейди. Актриса болургъа сабийликден сюйгенди. 

Кертисин айтханда, биз бир заманда ёсгенбиз, сабийлерин ол кезиуде артистге окъургъа, бютюнда къызланы, артыкъ ёч тюйюл эдиле таулула. Розаны анасы да жангыз сабийине башха къадар сакълай болур эди. Алай а къызы туугъанлы да кинону, театрны сюйгенин кёрюп, угъай деялмагъанды. Роза да умутуна жол бек эрттеден ачханды – ол сабий тенглери бла бир болуп, барып, тилеп, Тырныауузну Культура дворецинде театр кружок ачдырып, ары жюрюгенди. 

Ана бла бала бир бирге асыры таза сезимли болгъандан, бир бирни сёзсюз ангылагъандан, Роза школну бошагъанлай, анасын къоюп кеталмай, Тырныауузда Аз вольтлу аппаратура заводда намотчица болуп ишлегенди бир къауум заманны. Аны къалай саугъала да алып, урунууну ударниги болуп ишлегенини юсюнден Хасаитланы Лиза ариу эсгереди. Болсада къызы умутуна термилгенин кёрюп, Хурма аны Нальчикде культпросвет училищеге киририне ыразы болгъанды. Ол кюн ол жаланда къызына угъай, бар халкъына да къаллай саугъа этгенин билмей эди. 
Розаны анда Кърымшаухалланы Фариза, Юрий Богомолов, Солтан Теуважев да окъутхандыла. Онгу алай болуп, анасын къыйнамайма деп, ол жыллада Роза нёгерлери бла кечеле бла халыуа  заводда лимонад чыгъаргъан жерде ишлеп тургъанды. 
1975 жылда, училищени бошагъанлай, аны Къабарты-Малкъар театрны малкъар труппасына алгъандыла. Ол заманда анда ишлегенле къурагъан болумну жылыулугъун бюгюн да айтып жетишалмайдыла тамата къауум. Маммеланы Ибрагим, Балаланы Омар, Кючюкланы Магомет, Кючмезланы Шарифа, Залийханланы Тамара, Уяналаны Баблук, Чочайланы Жюнюс, Биттирланы Абидат, Къудайланы Ахмат бла Маржан, Махийланы Зоя, Ахматланы Зейтун, Будайланы Ольга, Токумаланы Раиса, Юсюпланы Хамид, Баразбийланы Исмайыл, Текуланы Раузат, Къулийланы Борис, Шахмырзаланы Алексей...Къайсын алсанг да, сахнаны чынтты усталары. Ала, жаш артистлеге жаланда сахна дерсле берип къоймай, жашау дерсле да бергендиле. 
Роза кёп спектакльледе унутулмазлыкъ сыфатла къурагъанды. Ол санда: Александр Вампиловну «Провинциальные анекдоты» деген пьесасында Марина, Жан-Батист Мольерни, «Дон Жуанында» Матюрина, «Жалгъан дохтурунда» Мартина, Морис Метерлинкни «Кёк къанатлысында» фея бла къоншу, Гильерме Фигейредону «Тюлкю бла жюзюмюнде» Мели, Маммеланы Ибрагимни «Шамай къаласында» Обур, «Сюймекликни юсюнден поэмасында» Мисирхан, Ёлмезланы Мурадинни«Тахир бла Зухурасында» Хубун, Федерико Гарсиа Лорканы «Къанлы тоюнда» Ана, Ричард Шериданны «Дуэньясында» Дуэньяны...
Анга бир къауум режиссёр бла ишлерге тюшгенди: Султан Теуважуков, Руслан Фиров, Къулийланы Борис эм башхала. Аланы араларында Борис энчиди. «Три ступени Бориса Кулиева» деген китапда ол былай айтханды: «1982 жылда Къабарты-Малкъар культураны кюнлеринде Москвагъа баргъаныбызда, Федерико Гарсиа Лорканы «Къанлы тоюн» элтген эдик. Ол сюймекликни юсюнден трагедиягъа къарагъандан сора, белгили театр кесаматчы Г. А. Хайченко: «Малкъар театр Лорканы салгъаны бек базыныулуду. Бу затны сиз башхача окъугъансыз. Бош жашау болумну юсюнде малкъар артистле уллу трагедияны кёргюзтгендиле… Спектакльни бек жаратханма, бютюнда Ананы сыфатын къурагъан Байзуллаланы Розаны оюнун. Аны жигити – испанлы тиширыуду, аны бла бирге таулулай къалады. Эрттеден бери да кёрмегенме быллай терен оюнну. Байзуллаланы Роза кёргюзтген Анада къоркъуу, къан дертчиликге къажалукъ да бардыла, алай ол кеси заманыны, ол кезиуледе жюрюген адет-тёрелени къулуду. Актриса бу оюнда бар коллективни да ызындан элтеди. Аны айтханым, режиссёр Къулийланы Борис бу актрисаны юсю бла умутуна жетгенди», – дегенди. 
Керти да, Борис бек багъалагъанды Розаны. «Культпросветде окъугъанында, къырал экзаменледе Чапекни пьесасында ойнагъанын кёрюп, театргъа да мен чакъыргъан эдим. Анга актриса хунер Аллахдан берилгени туурады… Актрисача, ол манга бек ийнанады. Мен а, былай эт деп къысмай, рольну юсюнден сёлеше, аны сюзебиз. Ахырында туугъан сыфат не аныкъы, не меники тюйюлдю экибизникиди. Роза бла ишлеген бек тынчды. Ол бийик профессионал актрисады да, аны ючюн. Режиссёрну хар айтханын да эсге алады. Тюзмюдю, терсмиди ол аны сахнада жангылмай айыра биледи. Фахмулу адамла кёп болмайдыла. Бирин-экисин табарса. Ол экисинден бири Розача актрисады», – дегенди Розаны юсюнден. 
Султан Теуважуков а: «Роза мени сохтамды. Культпросветучилищеде мени курсумда окъугъанды. Анда диплом оюн – чехли драматург Чапекни «Так ставится пьеса» деген пьесасын салгъанда, Роза бек фахмулу актриса болгъаны ачыкъланнган эди. Ол Малкъар театрда, артда «Къанлы тойда» Ананы сыфатын къурагъанын кёргенимде уа, аны юсюнде жангылмагъаныма къууаннганма… Малкъар театрда Шериданны «Дуэнья» деген комедиясын салгъанда, сюйген актрисам баш рольну ойнагъанды. Роза трагедияны, комедияны да бирча ангылай биледи. Дагъыда ол кеси да жигитин байыкъландырмай къоймайды. Байзуллаланы Роза режиссёрну ишлерге кёллендирген, фантазиясын къозгъагъан актрисады. Аны сыфаты, фахмусу да энчи кёз къарамны излейдиле. Розача актрисалагъа уллу театрлада энчи оюнла саладыла, къараучу уа аланы кёрюр ючюн жюрюйдю искусствону юйюне», – дегенди. Ол алай болгъаны кертиди. Ненча оюнда сахнагъа чыкъса да Роза, ол уллу рольмуду, эпизодмуду, къараучула бирча ёрге къопханларына кесим шагъатма. Дагъыда бир эслеген затым: оюнну магъанасы жаланда аны сёзлеринде угъай, аладан тышында, сёз орталада да болуучуду. Аны артистка  бир да болмагъанча терен сезеди.
Иги сахна ишлеге къараучу не заманда да бийик багъа береди. Актрисаны ауазыны шатыклыгъы, къарамыны теренлиги, атламыны сабырлыгъы, ич сезимини кертилиги да магъана бередиле сахна сыфатха. Ол Лорканы «Къанлы тоюнда» Ананы сыфатын къурагъанда, анга жаланда 26-27 жыл бола эди. Оюннга къарагъанла ийнанмай эдиле, жаш адам ол уллу рольну алай терен сезгенине. Жаланда миллетин сюйген, аны адет-тёрелерине сый берген, къууанчын, бушууун билген, маданиятына, адабиятына жюрек ачхан адам къураяллыкъды аллай сыфатны. 
Андан сора да болгъандыла аны эсде къалгъан сыфатлары. 1998 жылда Къазан шахарда баргъан тюрк тилли театрланы «Науруз» фестивльларында «Жол беригиз! Къарамырза къатын келтиреди» деген оюнда Фазилятны сыфатын къурагъаны ючюн Роза диплом бла саугъаланнганды. 
Розаны кино жаны бла да барды сынауу. Ол 1995 жылда «Дорога на край жизни» деген, таулу халкъны тарыхында бек къыйын бетин кёргюзтген кинода Зариятды. 2002 жылда аны «Война» деген кинода эпизодха чакъыргъандыла. 2015 жылда уа Султан Хажирокону «По небу босиком» деген киносунда ол къызчыкъны ыннасын ойнагъанды. Сахнадача, кинода да ол къурагъан сыфатла эсде къаладыла. 
Не заманда да изленнген профессионализм актрисада бюркюп турады. Малкъар театргъа махтау келтирген, кючлю, жарыкъ да фахмусу бла къууат берген, комедияда, трагедияда да бирча уста сыфатла къурагъан Байзуллаланы Роза миллет ёхтемлигибизди. 
 
 
 
Мусукаланы Сакинат.
  • 24 просмотра
Поделиться: