Урушну оту кюйдюргенле

Газаланы Таусолтан бла Къудайланы Жалдуз Чегем ауузунда Эл-Тюбюнде тынч, ырахат жашагъандыла. Аланы беш жашлары бла эки къызлары бар эди. Жашла Къайсын, Абдулкерим, Алий, Сагъыт, Омар ариу къылыкълыла, ишни сюйгенле, санлары-чархлары да адам кёзю жетерча тапла болуп ёседиле. Чегем жайлыкълада аталары бла бирге мал тутадыла, аны хайырындан ырысхылы да боладыла. Къызланы да хаталары жокъду. Чырайлыладыла. Аналарыны кьолларын жетдирмей, юй жумушну этедиле.

Тамата жашларыны заманы жетгенде, ата, ана да, ишни къолгъа алып, аны юйдегили этедиле. Анга да къууана, башха сабийлерини да къайгъыларына киргенлей, бу огъурлу юйюрге къыйынлыкъ сынаргъа тюшюп къалады.

Отузунчу жыллада, власть дин бла кюрешип тебирегенде, элден бир къауум адам абирекге чыгъадыла. Ала таугъа тебирегенлеринде, Къайсын къошдан юйюне солургъа келип болады. Арбазда атыны юсюнден жюгюн тюшюре турады. Абирекге чыкъгъанланы араларында Къайсынны ёз къайыны да бар эди. Ол а, киеуюн къоймай, биргесине элтеди. Аны хатасындан Таусолтанны тамата жашы «къара чёпге» тюшеди. Абирекле тутулгъандан сора уа, анга да сюд этилип, тюрмеге ашырылады. Андан сора Къайсын, хапары, чууу да чыкъмай, думп болуп къалады.

Юйде жашладан экинчиси Абдулкерим эди. Ол къыркъынчы жыллада аскерде къуллукъ этеди. Фин урушха да къатышханды. Андан сау-саламат юйюне келеди. Бираздан а Уллу Ата журт уруш башланады. Жашланы къазауатха алып башлагъанларында, Газа улуна да къагъыт келеди. Урушха кетерикле жолгъа тебирегенлеринде, Абдулкерим бек мудах болду. Юйюне да бир-эки кере кирип чыкъды. Нёгерлери уа: «Этме былай, сен урушну бир кёрюп да келгенсе. Къыралыбызны кючю уллуду. Терк окъуна жауну ууатып къайтырбыз, - дейдиле. Ол а: «Ай, жашла, кёрген, сынагъан затымды да, андан жарсыйма. Мен билеме анда халны. Гитче Финляндия окъуна не къадар аскерибизни къыргъанды.

Ёлюклерибизни гебенле кибик къалау-къалау этгенме. Герма­ния уа битеу Европаны къолгъа этген къыралды. Аны бла къазауатдан а кёпле юйлерине къайтмазла», - деп жууаплагъан эди.

Алай айтып, Абдулкерим экинчи урушуна кетди, андан къайтмады. Ёлгенинден, къалгъанындан да элине хапар келмеди. Уллу Ата журт урушда белгисиз тас болгъанланы санына къошулду.

Аны гитчеси Алий эди. Къолдан бек уста болгъанды. Эллилери жаш болгъанлыкъгъа, бу эте билмеген не иш болур, дегендиле. Чалгъы, сенек сапланы, агъач аякъланы, къашыкъланы бирда болмагъанча аламат ишлегенди. Хуна къалап да бир адамдан артха къалмагъанды. Кесини уа аллай ариу ауазы болгъанды, булбул кибик. Ол жырлап башласа, адамла солууларын тыйып, тынгылаучу эди­ле. Тойда, башха къууанчда болса да: «Ы маржа, Алийни бир жырлатыгъыз, аны ауазын бир эшитдиригиз», - деп, тилеп болгъандыла.

Алий Отарланы Омарны биргесине Нальчикде радиону хорунда жырлап тургъанды. Урушну уллу палахы Кавказ таулагъа жете тебирегенде, чакъырылгъан эди ол аскерге. Кетгени бла ан­дан да бир тюрлю хапар болмай къалды. Къалайда, не заманда, къалай ёлдю? Бюгюн-бюгече да белгисизди. Уллу Ата журт уруш дагъыда бир таулу булбулну ауазын жутду. Хазнамыды, ёмюрде къолунда ушкок тутмагъанны, малчы жашны къазауатны отуна атса, ол кесин къалай сакълар эди? Ол да тамата къарындашы болгъан тизмеге тюшдю.

Сагъытны да уруш аяп къоймады. Къарындашларыны ызларындан кетген эди ол да Ата журтун къорууларгъа. Къуллукъ этген жеринден бир азгъа дери къагъытлары келе-келе турдула. «Мени ючюн къайгъы этмегиз. Сау-саламатма. Сиз анда тап туругъуз. Ачымагъыз, аурумагъыз. Душманны ууатханлай, юйюме жетерикме», - деп жаза эди. Бир жол а суратчыгъын да жибереди. Андан сора Сагъытдан да бир тюрлю хапар болмай къалды.

Жарлы ана уа, фронтдан келген ючгюл письмоланы, кёкюрегине къысып, сабийле­рини орунларына аланы жылыта, кёп жылланы, къазауат­дан къайтмагъан жашларына термиле, жашады.

Ким да болсун, олсагъатда кёрюп айырылгъан адамына окъуна: «Жашларымдан бир хапар айт. Нек эсе да бир кёп къалдыла», - дер эди. Не затны ушашдырып айтсанг да: «Игидиле, тапдыла, келе турадыла, жолдадыла, былайда шахарда жумушлары бар эди да, ары къайтхандыла, аны бла чырмалып турадыла ансы, бусагъат жетерикдиле», - десенг окъу­на, ийнанып къала эди. Ёлюп кетгинчинге дери тюз ол хал­да, жашларын къайтырыкъ су­нуп, ышаннганлай, ийнаннганлай, умутун юзмегенлей, сакълагъанлай турду.

Эрттегили тауаты сакъланып эди да, Азиядан къайтхандан сора аны жарашдырып, чепген согъуп тургъанды. «Жашла келселе, алагъа башлыкъла, кёнчекле, кёлекле тигерикме», - деп.

Жыл саны жетмей, Омар а аскерге чакъырылмай къала­ды. Кёчгюнчюлюкню заманында уа къарачайлы тиширыу алгъан эди да, эркинлик болгъанда, Ата журтуна къайтмай, аны бла Къарачайгъа кетеди. Анда жашап тургъанды. Эки жашы бла юч къызы да боладыла. Чегемге келип, кёп кере анасын биргесине элтирге да кюрешгенди. Алай ол: «Жашла келген этерикдиле. Тыпыр ташларын сууутуп турсам, ала манга не айтырла», - деп, барыргъа унамагъанды.

Таусолтанны юй бийчеси Жалдуз 1968 жылда ёлген эди. Элинде асыралгъанды. Ахыр кюнюне дери урушдан къайтмай къалгъан жашларын сакълагъанлай тургъанды.