«Жаш адамла дерсге сейирлери бла келирча этерге кюрешеме»

Биология илмуланы кандидаты Мырзаланы Мухтарны къызы Назифат КъМКъУ-ну медицина факультетинде гистологиядан, цитологиядан эмда эмбриологиядан  дерсле береди. Алыкъа алимлик жолунда жаш специалистге санала эсе да, ол бардыргъан тинтиуле бюгюнлюкде бу жаны бла ишлегенлеге сейирдиле. Ол ВАК-ны илму журналларында, «Скопус» базагъа кирген изданиялада басмаланнган жюзге жууукъ ишни авторуду.

Алгъаракъда аны энтта бир монографиясы чыкъгъанды. Андан сора да, бийик окъуу юйлени студентлери, аспирантла хайырланалырча тёрт окъуу пособие хазырлагъанды. Биз аны бла ишини, юсюнден ушакъ этгенбиз.

- Сен илмуда ачыкълагъан теманы жамауатха не хайыры барды, недеди къыйматы?

- Ол бизде алыкъа тинтилмеген темады. Аны себепли бу жаны бла ишлеген да сейирди. Диссертациямы Къабарты-Малкъарны сууларында жашагъан чабакълада тюбеген ауруулагъа жоралагъанма. Биохимия – ол жаныуарны, адамны да чархын тинтген илмуду. Мен бардыргъан иш а химия, биология бла да къысха байламлыды. Алай эсе уа, инсан билмесе, чабакъда тюбеген ауруу  адамгъа да жугъуп къалыргъа болады.

Бюгюнлюкде тюрлю-тюрлю ашарыкъла жайылгъандыла, ол санда сушиле, быллай этлери бла салатла, аз тузлары бла отда къууурулмагъанны неда къайнатылмагъанны хайырланадыла. Кёпле ангыламайдыла, биширилмеген чабакъны хаталы микроблары описторхозну, клоронхозну, бауур аурууну дегенча къозгъагъанын эмда аны хаталы болгъанын.

Мен балыкъланы республикада хар бир суудан алып, алай тинтгенме. Алада тюбеген ауруула бир бирлерине арталлыда ушамайдыла, тюрлю-тюрлюледиле. Череклени экологиялары сакъланмагъаны жаланда чабакълагъа угъай, адамлагъа да къоркъуулу болгъанын билесиз. Аны себепли бу проблема бизни барыбызны да сагъыш этдиреди. Балыкълагъа уа дарманла бла багъып къарагъанма. Кёз кёре, аланы игиге айланнганлары сейирге къалдыргъанды.

Бу алыкъа тинтилмеген тема болгъанын айтханбыз. Сора чабакълада аллай ауруула бардыла деп билирча тюйюл эди. Мындан ары ишими ол суула адамлагъа къаллай хата келтирирге боллукълары бла байламлы этерикме. Жаланда аурууланы тинтип къоймай, алагъа дарманла да излерикме.

- Быйыл «Илмуну эмда технологияланы жылы» деген белги бла озады. Аны бла байламлы уа къаллай умутларынг бардыла?

- Бусагъатда «Гистологические исследования на клеточном и тканевом уровне при  паразитарных инвазиях описторхоза, при заболеваниях печени человека» деген тема бла ишлеп башлагъанма. Бу жаны бла муратларым кёпдюле. Алгъаракълада Екатеринбургга илму конференциягъа гистологиядан иш жазып жибергенме.

Ол «Наука России» журналда басмаланырыкъды. Анда аурууну баямлауну жангы амалларыны, аланы хайырланыу бла байламлы студентлени не халда окъутургъа тийишлисини, гистология анализ къалай этилирге кереклисини дегенча затланы юслеринден кесими оюмларымы ачыкълагъанма. Мен жашауда халкъ медицинаны да хайырланыучума. Анда болгъан багъыулагъа, мадарлагъа ийнанама. Заман табып, рецептлени жыйышдырып, аны юсю бла да бир китап басмалар умут этеме.

- Бардыргъан ишингден тышында, нени багъалайса?

- Туугъан элими, жерими. Кёчгюнчюлюкде адамларыбыз тауларыбызгъа, ташыбызгъа-сууубузгъа бошдан тансыкъ болмагъандыла. Аланы юслеринден жырла, назмула да анстан такъмагъандыла. Ёсген элимде солугъанча,  аны табийгъатыча, андан тапхан жюрек тынчлыгъымча ырахатлыкъны бир жерде да тапмагъанма.

Туугъан юйюнге барып, анангы къучакъласанг, андан уллу насып къайда! Шукур къудуретге, ол жаныбызда тургъанына. Дагъыда мен эгечлерими, къарындашларымы, юйде манга ариу айтып, ишлерге да онг берген къайын ата-анамы багъалайма. Ала барысы да саулукъда кесими эм насыплыгъа санайма.

- Сен тамбла врачла боллукъ жаш тёлюню лаборатория ишле бардырыргъа да юйретесе. Хар негиз да жетишемиди?

- Лабораторияла, приборла, керекли растворла жетишмеген кезиу да болуучуду. Алай эсе да, студентлеге бир  тинтиуню берирден алгъа аны кесим тамамлайма. Аны ахыры неге келлигин ёз кёзюнг бла кёрмей, алагъа этигиз деп къоялмайса. Алай бла уа, аланы юйрете баргъаным сайын, кесим да сынам жыйышдырама. Артда ол билимими пособияла жарашдырыуда хайырланама.

Мындан ары да быллай тинтиуле бардыргъан бирси илму учрежденияла бла да байламлыкъ жюрюте, ала не бла кюрешгенлерине къарагъанлай, эс бургъанлай турлукъма. Интернетде бир жангы зат излеп, ишимде аны хайырланыргъа да кюрешеме. Мен врач боллукъ жашланы  бла къызланы окъута эсем, ала тюз эм тынгылы багъыуну амалларын билирге керекдиле. Аны себепли бу жанына артыкъда бек къайгъырама. Адамланы ауруу къыйынлыкъарын не аз да селейтир мадарланы излегенлей турама.

Студентлеге аслам тюрлю эксперимент этип да кёргюзтгенме. Бауур, эт ауруулада адамны чархында къаллай тюрлениуле болгъанларын ангылатханма. Жетишмеген зат болса, кесим излеп, жарашдырып, жаш адамла дерсге сейирлери бла келирча этерге кюрешеме.

- Бош заманынгы уа къалай хайырланыучуса?

- Аллай кезиулерими  асламысында юйюрюме саугъаларгъа излейме. Ишден юйге келсем, неда башха  заманда къартларым бла олтуруп, алагъа къараргъа неда ушакъ этерге сюйюучюме. Не десек да, абадан адамла бар жерде берекет, ырахатлыкъ да башха тюрлю болады.  Аланы къатларында мен да жюрек тынчлыкъ табама, арыгъанымы да унутама. Дагъыда, хар анача, сабийге да къайгъырама. Тюрлю-тюрлю ашарыкъла хазырлап, адамларымы сыйласам да къууанама.

Айхай да, заманымы бошуна тас этерге уа сюймейме. Алайды да, ишими андан ары бардыра, илмуда жангы оюмларымы юслеринден сагъыш этеме, бу жаны бла литератураны окъуйма, статьяла жазама, окъуу пособияла жарашдырама.

Ушакъны Мокъаланы Зухура бардыргъанды.
Поделиться: