Ата журт бла танышыуну деслери

Белгили поэт, жазыучу Байрамукъланы Башчыны къызы Халимат 1917 жылда 15 августда Хурзукда туугъанды, он сабийни кичиси болуп ёсгенди. Аталары, агъач уста, эртте кетип, юйюрю ёксюзлюк сынагъанды. Элде жетижыллыкъ школну бошагъанлай, Халимат Микоян (бусагъатда Карачаевск) шахарда медицина техникумгъа киргенди. Тамам ол кезиуде аны биринчи назмулары «Къызыл Къарачай» газетде басмаланып, поэзия дуниясында аты белгилене тебирейди.

Урунуу жолун ол Кичибалыкъда, Къызыл Къарачай, Къызыл Октябрь элледе фельдшер болуп башлагъанды. Жазыу ишин а къоймагъанды. 1938 жылда Халимат Микоян шахарда педагогика институтда окъуй, газетге ишлерге киргенди. 1939 жылда уа аны Жазыучуланы союзуна консультант этип алгъандыла. Къалам къарындашлары Байкъулланы Дауут, Аппаланы Хасан, Ёртенланы Азрет, Къаракотланы Исса, Хубийланы Осман, Борлакъланы Тохтар бла бирге таулу къыз къарачай адабиятны тохташыууна, ёсюу жолуна уллу къошумчулукъ этгенди: А. Пушкинни, М. Лермонтовну, К. Хетагуровну, В. Маяковскийни эм башха белгили поэтлени назмуларын ана тилибизге кёчюргенди, назмула жазгъанды. Совет Союзну Жазыучула союзуна уа 1939 жылда киргенди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда, Халимат урушха кетгенди. Анда жаралы солдатлагъа багъа, къыйын кюнледе жигитликге чакъырыу назмула, хапарла, очеркле жазгъанды.

Ол уллу сынауну ызындан сюргюн жетип, Байрамукъланы Халимат Къазахстанда устаз болуп тургъанды. Ата журтубузгъа къайтхан жыллада къарачайлы къызны чыгъармалары къырал газетледе, журналлада аслам чыгъа башлагъандыла: «Правда», «Известия», «Литературная Россия», «Литература газетде», «Звезда», «Дружба народов», «Новый мир», «Ок­тябрь», «Огонек», «Дон», «Советская женщина», «Женщины мира» журналлада. Бир бири ызындан поэзия, проза китаплары да басмаланнгандыла: «Сюйген тауларым», «Къарчаны юйдегиси», «Залихат», «Жылла бла таула», «Чолпан», «Мёлек», «Огъур», «Гюрбежи», «Онтёрт жыл», дагъыда башха романла, повестьле, хапарла, эсселе, пьесала да. Орус тилде да аслам китабы чыгъады: «Люблю я жизнь», «Исповедь», «Стихи», «Весенний полдень», «Рассказ женщины», «Песня моя», «Утренняя звезда», «Мать отцов», «Восьмой день недели», «Суд аула», «День за днем», «Одержимость»…

1964 жылда Халимат Горький атлы адабият институтну ызы бла Адабият курсланы да бошагъанды. Андан арысында китап басмада баш редактор болуп, ызы бла талай жылны ичинде Жазыучуларыны союзуну область бёлюмюне таматалыкъ этип тургъанды. Аны назмулары, хапарлары орус, ингилиз, испан, француз, тюрк, украин, белорус эм башха тиллеге кёчюрюлгендиле.

Халимат, драматургия жанрда да сынагъанды кесин, бир къауум пьесаны авторуду. Къарачай театрны сахнасында «Тукъумсуз келин» деген музыкалы комедиясы салыннганды. Ол сахнада 300-ден аслам кере ойналгъаны спектакльни сыйын кёргюзтеди. «Последний изгнанник» деген, Шимал Осетияны музыкалы театры салгъан операны музыкасын Салим Крымский жазгъанды, либреттосун а – Байрамукъланы Халимат.

Ол Жазыучуланы союзуну область бёлюмюне таматалыкъ этип тургъан жылларында, андан арысында да жаш жазыучулагъа, аланы жазгъанларына эс бёлгенлей тургъанды. Аланы бир къауумун Москвагъа Адабият курслагъа, Горький атлы адабият институтха жиберип окъутханды. Ол тилеп, анда кёчюрмечиле бёлюмю да ачылгъан эди.

Байрамукъланы Халиматны акъ, къара сёзю да журтуну тарыхын суратлаугъа къуллукъ этгендиле. Аны лирика жигити туугъан жерине сюймеклигини юсю бла битеу дуниягъа жюрегин ачып, узакъны, жууукъну да ахлусу болуп къалады.

Акъ сёзю – жумушакъ, жууаш, керти, къарачай-малкъар поэзияны тёрели атламларын жангыртхан оюмла, жырла. Къара сёзюн алсанг – ол да, жыр кибик, къанатлы, бийик, сабийлигинги, жалан аякъларынгы ачытмагъан жерни жылыуу, тау бетле, жыр айта баргъан черекле, сора нарат агъачны саулукълу, духбарий ийиси. «… Сюелип тургъан адам къолунда сюрмеси бла бирча къымылдайды; сюрмени тюбюнден акъ бурма жонгурчхала жерге тюшюп, тюшгенден сора да, тёнгереп биразны барадыла…Мен да аланы ичинде сюелеме. Бу бурма жонгурчхала да, ала тёкген нарат ийис да жюрегими дыгъыл этгенча, бир тукъум бир онгсунама…» – дейди автор.

Сабийле наныкъ жыяргъа барадыла. Биз бюгюн аны сатып алабыз. Алай иш андамыды? Халиматны окъуйма да, ангылайма – ата журту бла алай танышады адам – чалгъычы атасы биргесине элтип, гитче чалгъычыкъ тутдуруп, ызындан сюесе дуругъа, анасы дырын жыяргъа элтсе, нёгерлери бла агъач кертмеле жыяргъа барса, къошдан келе не ары бара, тау суучукъну жагъасында тохтап, аппасы бла бирге, ийилип, андан суу ичсе, сора жамычыда къартны жанына жатып, кёкде булутланы бир затлагъа ушата, чууакълыкъгъа къарап турса…

Къарачай эм россей адабиятха этген уллу къошумчулугъу ючюн къырал Байрамукъланы Халиматны бир къауум саугъагъа тийишли кёргенди. Аладан «Сыйлылыкъны Белгиси», «Халкъла шуёхлугъуну» орденлерин энчи айтыргъа боллукъду. Алагъа «Махтаулу урунууу ючюн» деген майдал да къошулгъанды. 2000 жылда уа Къарачай-Черкес Республиканы къырал миллет библиотекасына поэтни, публицистни, Уллу Ата журт урушну солдатыны аты аталгъанды.

Къарачайны уллу жазыучусу Байрамукъланы Халимат дуниясын 1996 жылда 8 ноябрьде алышханды.