Къасболат бла Къанамат

Таулу болуп ким эшитмегенди Къанаматны жырын?! Къартны экинчи жыры олду. Башхалыгъы неди? Къашхатау тийресинде арий тукъумдан эки къарындаш – Къасболат бла Къанамат – жашай эдиле деп жыр алай башланады. Жашау къыйын эди. Халкъны кёбюсю къолайсыз эди. Ачдан, жаланнгачдан къыйналгъанды. Была байланы-бийлени мюлклерине, казнаны хазнасына да къол жетдире тургъандыла. Кеслери хайырланнгандан артыгъын къарыусузлагъа, жарлылагъа юлешип болгъандыла.

Власть органла ызларындан тюшгенлеринде уа, былагъа къачаргъа керек болады. Къарындашла Тюркге ётерге излейдиле. Аны ючюн а былагъа къагъытла керек боладыла. Аланы къайгъысын этип, Къанамат бла Къасболат ана къарындашларына Къарачайгъа ётедиле. Ол былагъа бек жарыкъ тюбейди. Жашла нек келгенлерин айтханларында: «Ол мени къолумдан келлик тюйюлдю. Алай мен сизни биреуге жибермейме. Ол да сизни жууукъ адамыгъызды. Анга барыгъыз, менден эсе, сизни жумушугъузну ол тынгылы этерикди», - дейди.

Къасболат бла Къанамат ана къарындашлары ийген адамгъа барадыла. Жашлагъа ол да жарыкъ тюбейди. Ашатады, ичиреди, тёшек этип, къонакъланы жатдырады. Быланы уа иги сауутлары болгъанды: ушкоклары, къамалары. Къарындашла жукълап тургъан кезиуде ол адам жашланы сауутларын бирин да къалмай букъдурады. Сора, тышына адам чыкъмазча, эшикни къаты бегитип, барып органлагъа билдиреди.

Кечени бир заманында Къанамат юйню босагъасы къан болуп, аман тюш кёргенме деп, къарындашын уятады. Ол а тюшге артыкъ ийнаннганладан тюйюл эди. «Тюш ётюрюкден жаратылгъан бир затды. Жат, жукъла, солу, тамблагъы кюнню оноуу да этилир», - деп къойду.

Эрттенликде юйню тёгерегин орус къазакъла алып тургъанын жашла кёрдюле. Сермеп сауутларына узалдыла. Тапмагъанларындан сора бушуу-бушман болдула. Къанамат уруп, эшикни бузуп, отоудан чыгъады. Алайда уа юйню иеси бугъуп болады да, жаш чыгъа келгенлей, кюрек бла уруп, башын жарады. Къаны тёгюле тургъаннга да къарамай, Къанамат ол адамны бууады. Ёлюкню сыртына кётюрюп чыгъып, аны бла уруп, къазакъладан да эки-юч адамны ёлтюреди деп, жыр алай бошалады.

Къанаматны Малкъарда жюрюген жыры бла дюгерли къарт жырлагъанында башгъалыгъы неди дегенде, башында айтханыбызча, эки къарындаш жанрларына къоркъуу тюшгенде, Тюркге, Стамбулгъа кетерге излегендиле. Биздеги жырында уа Арисейге кётейик деп айтылады. Дагъыда бир жерине эс бурайыкъ. Жырда быллай жери да барды: «Къашхатау тийресинде Арий тукъумдан эки къарындаш жашай эди», - деп.

Бу жырны тюзю дюгерли къарт айтханча окъуна болур. Нек дегенде бизни жаныбызда бир-бир жырланы революциядан сора тюрлендиргенлерини хапарлары барды. Алайды да Малкъарда этилген жырла Дюгерде да жырланнгандыла.