Эрттегили тёрелерибизге сакъ болайыкъ

Бу тынчлыкъсыз заманда, тыш къыраллагъа, Россейге окъургъа, ишлерге кетген жаш тёлюбюз,  башхалагъа жангылмай, ёз халкъыбыздан жашау нёгер табып, тойларын этгенлерине къууанырчады. Алай таматаланы жарсытхан затла да болурла. Таулу тойлагъа кесини энчи кёз къарамын Улбашланы Саният айтханды.

- Узакъ шахарлада жашагъанла, алгъаракъ келип, ЗАГС- ха къагъыт къоюп кетедиле. Тойгъа берилген заманлары  юч кюн болады! Мында жашагъан жаш адамла да  ишлей эселе, заманлары къытды. Аланы ата - аналары бирлери элде, бирлери уа шахарда эки - юч отоуда жашайдыла. Жашыракъ адамларыбыз а кёбюсю юйюрлери бла жер - жерлеге кетип тургъанлары себепден шапалыкъ этер адам да аз. Таматаракъ тиширыула, 250-300 адамгъа аш - азыкъ этерге, алгъынча, саулукълу тюйюлдюле. Не къолайлыла да къууанчларын ресторанда ётдюрюрге кюрешедиле. «Тоюм этиледи, Кавказгъа барама», - дегенде, жашны, къызны да биргелерине ишлеген нёгерлери къонакъгъа адет - тёреге къараргъа келедиле. Алагъа да къонакъбайлыкъ этерге керекди. Юй тар эсе, кече къалыргъа къонакъбайла алагъа къонакъ юйледе отоула аладыла. Тойдан сора да, ариу жерлерибизни кёрюрге элтедиле. Бизникиле да барадыла аланы къууанчларына, тыш къыраллагъа окъуна.

Мен тамата тёлюденме, бизни заманла кетгендиле. Шёндю башха заман келгенди. Анга да келиширге керекбиз. Мен уллу юйледе, фатарлада, ресторанлада, кафеледе, бизни угъай, башха халкъланы тойларында да бола келгенме. Иги оноу бла этилген къайда болса да, хатасы жокъду. Алай малкъарлыладача, ачыкъ жюрекли, жарыкъ кёллю, ариу баргъан тойла кёрмегенме. Башха халкъдан келгенлеге, сыйлы къонакълагъа деп, аланы тилде аламат жырчыларыбыз жыр саугъа этедиле, къонакъланы кётюрюп, къартларыбыз хар бирибиз иги билген орус тилде алгъышла айтадыла.

 Хант къангаланы да бек ариу, берекетли жасайдыла. Жангыз жарсытхан - бизни жаш тёлюню кёп тепсемегени эди. Энди ол кемчилик да кете барады, жаш адамла тепсеу кружоклагъа жюрюйдюле.  Дагъыстанда тепсемеген жаш тёлюню тойдан къыстап къоядыла. Бернени да бек ариу бередиле, ресторанда юйден башхалыгъы жокъду.

Баш ау алгъанны юсюнден айтханда, чыммакъ акъ гыранча келинни тукъумгъа намысы бла келгенини шартыды. Жыйрыкъны да агъын халкъыбызда бурун заманладан бери кийгендиле.

Мени анам сексен жылдан атлагъан къартды, къарачайлы бийни туудугъуду. Ол айтып окъуна баш ау алгъанны тёрт-беш тюрлюсю барды. Тёрт жаш, келинчикни тёгерегине тепсеп, баш ауну аладыла. Аланы къоллары келиннге тиймейди. Ауну келинни башында тутуп турадыла. Ол такъыйкъагъа келинни къатында къызла белинде кюпесни, къол ауларын да тешедиле. Бу ёзден баш ау алгъан адет Къарачайда Малкъардан эсе бек жюрюгенди. Бийле къырылгъандан сора унутула баргъан адетледен бири болгъанын кёпле биле да болмазла. Аллахха шукур, ол адет эслеринде къалгъан къартларыбыз бардыла.

Башхасы, келинчикни гитче къайыны, неда жууукъ жетген жаш, не жашны къысха нёгери къынындан чыкъмагъан къама бла алгъанды баш ауну. Алгъын ат къамичиле омакъ этилгендиле. Къынларына кюмюш билеуле къошулгъан, окъа тухтуйчукъла тюйюлгенле болгъандыла. Бирде аллай къамичи бла да этгендиле бу жумушну. Бек бурун ёмюрледе уа садакъ окъну бир жаш онг къолунда сакъ тутуп, аны бла да алгъанды баш ауну. Къарыусузуракъ юйледе, таякъны дарий къумач бла чулгъап да болгъандыла. Шёндю элледе, бир къама къуругъанлай, чыбыкъ бла алып къоядыла. Бизни ариу адетлерибизни уа башха халкъла, телефонларына жаздырып, Россейде, тыш къараллада да сейир этип кёргюзтедиле. Къатыбызда халкъла уа, бизден кёрюп, аланы къатлай барадыла.

Бернени юсюнден айтханда, ол тиширыула бла сабийлени къууанчы болгъанды. Шёндю заманда эр кишиле, намысларын унутуп, тиширыуланы ары - бери тюртюп, жер излеп, бернеге къарагъанларына уяллыгъынг келеди. Бурун заманлада къайын атасы киеуге ат, ушкок, къама, кюмюш билеулю бел бау, келинни гитче къайынына ат, атха битеу керек бергендиле. Келинни къарындашына да битеу кереги бла ат хазырлагъандыла. Келинни къайын анасына ичли, тышлы жыйрыкъ салгъандыла. Кюмюш камар бла алтын суу ичирилген бел бау берилгенди, къалгъан затланы санамай. Дигизаны да тууар мал бла ашыргъандыла. Жаш болуш юйюне малла, тууарла элтгенди. Бармыды бизни аллай къарыуубуз шёндю?..

Тиширыу биринчи сабийден къутулурну аллында эки айгъа юйюне кетгенди. Къутулгъандан сора да эки айны юйюнде тургъанды. Бу тиширыуну саулугъун сакълагъан адетди. Биз адетлерибизни кёбюсюн шёндю тутар амалыбыз жокъду. Аны ючюн, аланла, келигиз бирге бир оноугъа кирип, адетлерибизни бек игилерин, заманнга кёре башыбызгъа жаратайыкъ. Тойдан бир жыйрыкълыкъ, не кёлек тюшеди деп сакъламай, къарыуубузгъа кёре жаш юйюрге болушайыкъ.

 

Байсыланы Марзият жазып алгъанды.
Поделиться: