«Жетишимли болур ючюн кесинги аямазгъа, билиминги да ёсдюргенлей турургъа тийишлиди»

РФ-ни Искусствоведлерини ассоциациясыны бизни республикада бёлюмюню башчысы, белгили  искусствоведибиз Аппайланы Жаухар быйыл юбилейин белгилегенди. Къыралыбызны Ирина Тереховача сынамлы искусствоведлери уа аны ишини магъаналылыгъын чертедиле. Федерал СМИ-леде басмаланнган материаллары жыл сайын да белгиленмей  къалмайдыла. Аны «Монументальная скульптура Кабардино-Балкарии» деген китабы уа сагъынылгъан ассоциацияны Сыйлы грамотасына тийишли болгъанды. Биз анга тюбеп, ишини юсюнден ушакъ этгенбиз.

-Жаухар Мустафаевна, адамны бу дуниягъа кёз къарамы аны ёсген юйюрюнден башлана болур. Не дерге боллукъсуз аны юсюнден?

-Мен сабийлиги Къыргъызстанда озгъан тёлюденме. Атабыз бла анабыз Ош областьны Эски-Наукат элинде танышып, анда юйюр къурагъандыла.

Анабызны юсюнден энчирек айтсакъ, ол, Хакима Гузаировна Кинзябаева, окъуулу, билимли адам болгъанды. Кеси уа башкирли къыз эди. Ол заманда окъуна Оренбургда устазланы хазырлагъан техникумну, институтну да тауусханды. Аны тиллени билирге да сейир хунери болгъанды. Малкъарча окъуна ол менден да иги сёлешгенди.

Алай бла анабыз  артда Джалал-Абадда узбек школда окъутуп тургъанды. Эски Наукатда уа жетижыллыкъ школгъа директорлукъ этгенди. Кёчгюнчюлюкден бери къайтханыбызда уа сабий садда иги кесекни ишлегенди.

Ата-ана билимли болсала, не десек да, аланы кёре, кесинг да итинесе окъургъа, кёп затха тюшюнюрге, кёз къарамынгы кенгерте барыргъа. Анабыз иги кесек сейир китап жыйышдырып, юйде уллу библиотекабыз да болгъанды. Кёзлери къыйнап тебирегинчи окъугъанын къоймагъанды. Эгечим Венера бла мен андан юлгю алып, кеси аллыбызгъа ол этгенни  къатлай, неден да игиге тынгылы китапны санагъанлай келебиз.

-Биз билгенликден, сиз эм алгъа  физика-математика факультетде  окъугъансыз, ызы бла школда ишлегенсиз. Искусство бла уа къадарыгъызны къалай байлагъансыз?

- Университетни тауусуп, Ючюнчю Къызбурунда школда математикадан дерсле беш жылны ичинде бергеме. Ол кезиуде устазланы направление бла ийгендиле жер-жерлеге ишлерге.

Бир кюн а радиода бериуге тынгылайма да, анда белгили специалист къыралда искусствоведле жетишмегенлерини юсюнден хапарлайды, ол шартха жарсыйды. Белгилегенимча, кесим школда окъутханлыкъгъа, математикагъа жюрегим алай бек тартмагъанды. Адам кеси жаратмагъан иш бла кюрешсе уа, андан зауукълукъ да тапмайды.

Искусствогъа сейирим а  не заманда да уллу эди. Айтханымча, юйде китапла кёп болуп, аланы окъугъанлай тургъаным себепли ол жаны бла аслам затдан ангылауум да бар эди. Алай бла Уралдагъы Максим Горький атлы университетни (ол кезиуде) тарых факультетини искусствоведение бёлюмюне къагъытларымы ашырама.

Кёп  окъуп тургъанымы хайыры бла, экзаменлени артыкъ къыйналмай,  «бешлеге» берип, заочно бёлюмню студенти болама. Алай эсе да, анам а жаратмагъан эди сайлаууму, ол тюзелип, юйренип тургъан жолдумдан таяргъа кюрешгеними. Кеси билим бериу бёлюмге  аллай бир къыйын салгъан адамгъа мени ол атламымы, къылыгъымымы  дейим, анга ангылап къойгъан да тынч болмаз эди.

Бизни окъутханланы санында уа суратлау искусствону тарыхы эмда теориясы кафедраны  башчысы Борис Павловский (СССР-ни Художествола академиясыны келечиси), Сергей Голынец, Георгий Зайцев, Анатолий Раскин (барысы да сагъынылгъан кафедраны доцентлери), бирсиле  да культурагъа берилген, ишлерин билген преподавательле эдиле. Аллай адамланы къолунда билим алгъан да анга кёре сейир болгъанды, аны бла бирге уа этген сайлауума сокъуранмазгъа себеплик да.

-Бирле искусствоведлени философлагъа санайдыла, бирсиле - тарыхчылагъа. Сиз а къалай сунасыз, кимди искусствовед?

-Мен акъыл этгенден, аны жаланда тарыхдан бла философиядан угъай, маданиятны хар бёлюмюнден да ангылауу болургъа тийишлиди. Ол тынгылы анализ эте, кесини кёз къарамын ангылата билирге да керекди.

Музейде ишлерге, къалай эсе да, бек сюйгенме. Андагъы болум жюрегими, акъылымы да бирча бийлегендиле не заманда да.  Сора мында искусство жаны бла билими болмагъан да уруналлыкъды деген оюмну уа, жашырмайма, бир да тюз кёрмейме. Музейде ишлеген адам кёрмючлени  юслеринден терен анализ эте билирге, жашагъан жеринде маданиятны айныуу не халда болгъанын ангыларгъа тийишлиди.

Уралдагъы университетни айырмалы тауусханымда, анда къалып, илму иш бла кюреширге да чакъыргъан эдиле. Алай эсе да, музей ишге сюймеклигим, ол сезимим хорлап, алгъан билимими да республикабызда хайырланыргъа кёлленнгенме. Нек дегенде бешинчи курсда окъуй тургъанымда Нальчикде Суратлау искусстволаны А.Ткаченко атлы музейинде ишге тохташып, муратым толгъан эди да, андан кетерге да сюймедим. Халкъны аллына чыгъып, лекцияла окъугъан, кёрмючлени юслеринден хапарлагъан, «Знание» жамауат биригиуню башламчылыгъы бла жарыкъландырыу ишни бардыргъан да сейир болгъанды.

-Аслам жылны ичинде «Кабардино-Балкарская правда» газетни культура бёлюмюне таматалыкъ этгенсиз. Не бла энчиди ол заман сизге?

-Ары мени ол кезиудеги редактор Тазал Машуков чакъырып, алай баргъанма. Кёп да турмай, бёлюмге башчылыкъны да ышаннгандыла. Анда артистлерибизни,  архитекторларыбызны, жазыучуларыбызны, художниклерибизни, режиссёрларыбызны юслеринден жазгъанма, ала бла ушакъла бардыргъанма. Маданиятда аслам затны юсюнден кёз къарамымы ачыкълагъанма.

Газетде ишлей тургъанымда «Грани таланта. Театральное искусство Кабардино-Балкарии» деген китабымы хазырлагъанма. Сейир адамла бла тюбешиулерим да  кёп болгъандыла.

-Республикадан тышында басмаланнган журналлагъа, газетлеге дайым да материалла жаза, аладан ыразылыкъ да табасыз. Аланы окъуучуларына бизни халкъларыбызны искусстволарыны эмда бу бёлюмде ишлегенлени не  ышанларын энчилерге излейсиз?

-Билемисиз, искусствону манга хар бёлюмю да сейирди. Адам къолу бла не зат эте билгени, аны фахмусу да. Кесими аллай затха хунерим болмагъаны ючюнмюдю, билмейме.

Аны себепли бирси жерлени келечилери бизни республикабызны культура жашауундан хапарлы болсала сюйгенме. Билесиз, аллай байламлыкъла да айныугъа себепликдиле. Ала кеслери заказ берген кезиу да болуучуду. Жыл сайын материалларым белгиленмей да къалмайдыла. Жазгъан ишлерими къалай къуралгъанларына, аланы ич магъаналарына бютюн уллу  эс бурама.  Ол материалда нени юсюнден жазылгъаны окъуучуну эсинде къалырча болургъа керекди.

-Китапларыгъызны юсюнден айтсакъ, сиз кесигиз къайсы ишни тамамлагъаныгъызгъа ыразысыз?

-Билесиз, онбеш китапны авторума. Бардыргъан ишими жюрегим бла жаратып этеме. Аны бла жаланда бюгюнлюкде угъай, артда келир заманда да алимле хайырланнганлай турлукъдула деп ышанама.

Китапларыма рецензияны белгили искусствоведле жазадыла. «Монументальная скульптура Кабардино-Бадкарии» (2015ж.), «Изобразительное искусство Кабардино-Балкарии» (эки кесекли) ишлени хазырлагъаныма ыразыма.

-Кесигизни насыплыгъамы огъесе жетишимлигеми санайсыз?

-Баям, ишим бла байламлы аланы экисин да толусунлай  сезгенме дерге боллукъма. Сюйген жумушунг бла кюрешсенг насыплыса. Жетишимли болур ючюн а кесинги аямай ишлерге, билиминги да ёсдюргенлей турургъа тийишлиди.

Ушакъны Мокъаланы Зухура бардыргъанды.
Поделиться: