Жерни суу басхан хапар къайдан келеди?

Британияда музейни ишчиси, багъырдан типографиягъа керекли абериле этиучю, кеси да, Ассирияны жазыуларын болмагъанча алай иги билген, Джордж Смит, Лондонну библия археология жамауатыны 1872 жылда 3 декабрьде бардырылгъан жыйылыуунда бек тамашагъа къалдыргъан хапар айтады.

Буруннгулу Ниневия шахарда табылгъан къошун кесеклени юслеринде жазыуланы тинте туруп, аланы биринде ол шумерлени «Гильгамешни юсюнден эпосларыны» бир юзгюнюн окъуйду. Анда уа жер башын суу басханыны юсюнден таурухну ал кесеги «басмалана» эди. Жазылгъаны Бибилияда таурухха да ушашлы болгъанлыкъгъа, ол андан 700 жыл алгъа чыкъгъанды!

 «Гильгамешни юсюнден эпос» неда «Хар нени да кёргенни юсюнден» поэма – дунияда эм эрттегили литература чыгъармагъа, кеси да клинопись амал бла жазылгъанланы арасында бек уллуладан бирине саналады. «Эпос», шумерлени минг бла жарым жылны ичинде таурухларына таянып, аккад тилде жазылгъанды. Аны толу тюрлюсюн Ниневияда Ашшурбанипал патчахны китапханасы туруучу жерни 19 ёмюрде къазгъанларында тапхандыла. Ол онеки къошун кесекледе жазылыпды, алада юч мингден артыкъ назму барды. 

Немисли тарыхчы Курт Керам былай жаза эди: «Ма алай, онтогъузунчу ёмюрню экинчи жарымы айтып айтмазча аллай сейирли шарт бла белгили болгъанды. Анга кёре жер башында Библиядан чыкъгъанладан эсе да эски хапарла бардыла. Ала уа Библияны мажюсюлюк Ассирия эмда Вавилон бла байламлы этедиле, ким биледи, аладан да буруннгулу тёреле бла окъуна да».

Кеси заманына ол бек сейир хапар болады. Анга эс бурмагъан хазна адам къалмайды. 1873 жылда январьда, The Daily Telegraph газетни чыгъарыучу Эдвин Арнольд, Смитни экспедиция бла Ниневиягъа ашырады. Ол анда «эпосну» жетмеген кесеклерин табарча. Смит а къуру аланы угъай, вавилон атауулланы таурухларыны юсюнден жазмаланы да табады.

Ол жыл окъуна Британ музей ахча берип, Смитни экинчи экспедициягъа жибереди - Коюнджик шахаргъа. Анда табылгъан къошун кесекледе жазылгъанны адам ангылар тилге кёчюреди. Бу ишде анга востоковед, лингвист Арчибальд Сейнс да болушады.

Андан сора Джордж Смит Ассирияны тарыхы бла артыкъ кёп кюрешалмагъанды. 1876 жылда ол Ашшурбанипал патчахны китапханасы болуучу жерге энтта да бир кере баргъан эди. Алеппо шахарны къатында Икисджи элде ол дизентериядан ёледи.