Яникойчу батыр

Бу элден жигит жашла чыкъгъанлары барыбызгъа да белгилиди. Совет Союзну Жигити, лётчик-истребитель, гвардияны капитаны Байсолтанланы Алим, жаяу аскер полкну командири, Къызыл Байракъны ордени бла эки кере саугъаланнган майор Къойчуланы Иосиф да яникочу жашла эдиле.  Бюгюннгю хапарыбыз а Гелястанланы Махмутну юсюнденди. Атасы Зулкъа граждан урушха  къатышханды, Яникойда эл Советни биринчи  председатели да ол эди. Аны юсюнден Къулбайланы Алийни очеркин басмалайбыз.

Аскерни сайлау

Гелястанланы Махмутну аты битеу Къабарты-Малкъаргъа белгили боллукъду. Ол КПСС-ниXXI съездине  делегатха, СССР-ни Баш Советини  6-чы эм 7-чи чакъырылыуларына депутатха айырыллыкъды. Республиканы, артыкъда бек а Чегем районну эл мюлкюн айнытыугъа уллу къыйын саллыкъды. Алай ала артда боллукъ ишледиле. Шёндю уа Гелястан улу къолгъа сауут алгъанды. Бир  заманда атасы къоруулагъан Совет власть ючюн гитлерчи фашизм бла къанлы къазауатха энди  жашы Махмут киргенди…

Яникойда колхозну председатели болуп ишлегенинде, мен аны бла тюбеше-тюбеше тургъанма. Бийик ёсюмлю, бёкем санлы,  бугъаны боюнун буруп жыгъарча киши. Алай Туугъан журтубузну эркинлиги эм жалынчакъсызлыгъы ючюн кюрешде этген жигитликлерини юслеринден хапарым жокъ эди. Кесинден а урушну юсюнден бир сёз да эшитмегенме.

Махмуд аскерге 1937 жылда чакъырылгъанды,-20 жыллыгъында. Орта Азияда чекчи аскерледе къуллукъ этгенди – Иран эм Афганистан бла чекде. Къара къарыу бла, аскер ишни иги билирге итиниулюгю бла да аске6р бёлюмде айырмалыгъа саналгъанды. Ушкок эм пулемёт бла да илишан атыуда алчылыкъны тутханды. Заставаны начальниги бу уллу санлы жашны башы  да иги ишлегенин эслемей къоймагъанды. «Сен командир болургъа керексе»,-деп, аны кичи  комсоставны  школуна жибергенди. Жарым жылдан сора  Махмут  къуллукъ этген жерине къайтады эм  отделенияны командири, аны бла бирге политрукну орунбасары болады. «Максим» пулемётланы отделениясыны командирини къуллугъунда анга Туркменияда  чекге бузукълукъ этген бандит къауумла бла сермеширге тюшгенди. Алайды да, Гелястан улу Ата журт уруш башланнгынчы окъуна киргенди къазауатха

1939 жылны кюзюнде Махмут  Саратовда НКВД-ны аскер училищесине окъургъа киргенди. Анда чекчи аскерлеге да командный кадрла  хазырлагъандыла. Гелястан улуна, ол ёсюмю бла, къарыууна, билимине, чёрчеклигине, аскер ишге хунерлигине кёре да офицер болмай жарарыкъ тюйюл эди деп, алай ойлайма. Сыфатына ушарыкъ тюйюл эди рядовой  солдатлай къалыргъа.

1941 жылда 24-чю июньда курсантлагъа училищеде окъуу бошалгъаныны эм алагъа офицер чынла берилгенлерини юсюнден приказны окъуйдула. Лейтенант Гелястанланы  Махмутну  Кишинёв шахаргъа жибередиле – Молдавия ССР-ни чекчи аскерлерине. Прут черекден ётерге кюрешген гитлерчиле бла  къанлы сермешле  бара  эдиле. Таулу жаш алагъа тири къатышады эм жигитлигин да кёргюзтеди.

Къыралына жау чапханда

Къазауатда солдат бир жерде турмайды, къайда керек болса, ары жибередиле аны. Москваны фашист авиациядан къорууларгъа керек болгъанда,  Гелястан улун ары жибередиле. Махмут  артиллерия ишни иги билгенди, училищеден зенит топла бла марауну устасы болуп чыкъгъанды. Ол себепден сайлагъан эдиле аны ара шахарыбызны хауадан къоркъуусузлугъун сакъларгъа.  Белгилисича, фвшист самолётладан Москвагъа ычхыннганлары бек аз  болгъандыла, ала да шахаргъа уллу заран салалмагъандыла. Зенитчиклени кючлю  отларындан къутулалмагъандыла. Зенит батареяладан бирине бизни  жерлешибиз Гелястанланы Махмут башчылыкъ этгенди. Батарея бир ненча фашист бомбардировщикни агъызгъанды.

Къыркъ биринчи жылда 30-чу сентябрьде  гитлерчи аскерле Москвагъа уллу кюч бла чабыуууллукъну башлагъандыла. Ол кезиуде  алагъа къажау тургъан совет аскер бёлюмлени араларында НКВД-ны 34-чю энчи мотострелковый полку да болгъанды. Анга ары  дери уруш отунда  сыналгъан чекчилени эм ич аскерлени солдатларын да къошхандыла. Гелястан улуну пулемёт ротаны командирине салгъандыла.

Полкну Москвадан Орёл – Тула жолну къорууларгъа жибергендиле. Сермешле кече, кюн да баргъандыла.  Фашист командование бизникилени позицияларына танкла эм мотострелковый бёлюмле бла чабыуууллукъну тохтатмагъандыла. Гитлерчиле Москваны алыргъа ашыгъа эдиле,-фюрерни буйругъун толтурургъа. Совет аскерле уа,  тап аллай буйрукъ берилмесе окъуна,  бир атлам артха кетерик тюйюл эдиле. Политрук Клочковну «Велика Россия, а отступать некуда, позади Москва» деген сёзлери ара шахарыбызны къоруулагъанлагъа ёлгюнчю сермеширге чакъырыу болгъанды. Гелястанланы Махмут пулемёт ротасы ол кюнледе ненча гитлерчи солдатны бла офицерни жокъ этгенини тергеуюн чыгъарыргъа къыйынды. Махмутну солдатлары фашист танкла бла  да сермешгендиле. Аланы гранатла бла  бузгъандыла эм жандырыучу шешала бла кюйдюргендиле.

Къазауатда солдатла аланы артларына букъмагъан, жигит,  кесин  аяргъа,  сакъларгъа кюрешмеген командирни бек сюедиле. Аны ызындан отха, суугъа кирирге да хазырдыла. Гелястан улу да аллай офицер эди. Немислиле къаршы жууукълашхан кезиуледе ол, автоматын алып, «Туугъан журт ючюн!»-деп къычырып, ротасын атакагъа элтгенди. Кюйсюз къол сермешледе ол кёп фашистни ашыргъанды ол дуниягъа.  Автомат, ушкок къалагъы угъай да, Махмутну жумдуругъу жетген да аягъы юсюнде тураллыкъ тюйюл эди.

  «Къаты бол, лейтенант…»

Москва ючюн сермешлени, анда ёлген нёгерлерин да Гелястан улу жашаууну ахыр кюнлерине дери унутмагъанды. Полкну командири подполковник  Пияшевни да. Аны «Къаты бол, лейтенант, биз Москваны къоруулайбыз. Солдатларынга да ангылат.  Фрицле бизни юсюбюз бла ара шахарыбызгъа ычхыналмазлыкъларын да. Калинин  бизни барыбызгъа да орденле берлик кюн да келир»,-деген сёзлерин да.

Ара шахарыбыз ючюн сермешледе Гелястан улу ауур жаралы эм контузия болуп госпитальда кёп жатханды. Андан чыкъгъандан сора биягъы Орта Азиягъа  жиберилгенди. 190-чы энчи чекчи дивизионну начальнигини болушлукъчусуна салыннганды. Бир талай жылны  къырал чекни сакълагъанды. Урушдан сора 1948 жылны ахырына дери  НКВД-ны эм МВД-ны органларында къуллукъ этгенди.Гитлерчи фашист аскерле бла сермешледе кёргюзтген кишилиги эм жигитлиги ючюн орденле эм майдалла бла саугъаланнганды. Ол санда Ата журт урушну 2-чи даражалы ордени, «За оборону Москвы», «За победу над Германией» майдалла бла.

Уллу Ата журт урушну жылларында фронтха Махмутну тёрт къарындашы да кетгендиле. Артиллерия батареияны политругу Гелястанланы Шарафутдин 1941 жылда Смоленск тийрелеринде болгъан сермешледен биринде жан бергенди. Взводну  командири лейтенант Бахауатдин къыркъ тёртюнчю жылда Кърымны азатлау сермешде ёлгенди. Зеке  бла Могомет къанлы душман бла къазауатны ахыр кюнюне дери уруш этгендиле. Алай бла, Гелястанлуры  душман бла беш къарындаш болуп къазауат этгендиле эм Хорламгъа тийишли юлюшлерин къошхандыла.   1957 жылда  Яникойда Махмутну  Байсолтанланы Алим атлы колхозну председателине айыргъан эдиле. Къысха заманны ичинде ол колхозну республиканы алчы мюлклерини тенгшисине чыгъаргъанды.  Эл мюлкде болдургъан жетишимлери ючюн ВДНХ-ны Уллу кюмюш майдалы бла эки кере белгиленнгенди. Бир талай жылны партияны  Чегем райкомуну  биринчи секретары да болгъанды. аны урунуу жигерлиги Ленинни ордени бла белгиленнгенди. 1974 жылда уа  Гелястанланы Махмут Орта  Азиялы чекчи аскер  округну башчысыны буйругъу бла ёшюнюнде жюрютюлюучю  «Отличник погранвойск» деген белги бла саугъаланнганды.