Сабий семиз эсе…

Тёлюден тёлюге семизле кёпден кёп болуп нек барадыла? Сабийни артыкъ ауурлугъу бар эсе у, не зат этерге керекди? Аны юсюнден педиатр Улбашланы Лейля бла ушакъ этгенбиз.

- Сабий мардалагъа келишмей, семизчик эсе, къайгъырыргъа керекмиди? Балачыкълагъа да диетала бармыдыла?

- Сабийлеге бир тюрлю диета жокъду. Сабий ачлыкъны сынаргъа керек тюйюлдю, аны ашдан кесин тыйгъан кюнлери да болмасынла. Кёп ата-анала балаларына къуру да аш бергенлей турадыла. Алай не зат да бир марда болургъа керекди. Педиатргъа барып, сабийни ашын къалай къураргъа кереклисин билигиз. Не кириешкала, не чипсыле алагъа керек тюйюлдюле. Юйде тынгылы, керти ашны беригиз, химия къатышы болмагъан.

- Татлыла ашата кетип, тёп-тегерекчик этип къойгъан эселе уа? Болумну къалай тюзетирге боллукъду?

- Арыкъ болургъа сюйгенле толтурургъа керекли законла: сабийге тынч эриген белок керекди - чабакъ, къанатлыны эти, семиз болмагъан тууар эт. Белоксуз жашаргъа боллукъ тюйюлдю - ол адамны чархыны къурулуш материалыды. Сора базыкъ тартылгъан ундан этилген гыржынны сайлагъыз. Къара ётмек игиди саулукъгъа.

Башы алыннган сютден жарашдырылгъан продуктла жарамайдыла сабийге. Орта къалынлыгъы болгъан сютден этилген сют продуктланы сайлагъыз.

- Субайлыкъны душманларына уа не зат саналады?

- Адамны ичинде терк эриген эм чархха тынч сингнген как ашла эм лапша саналадыла. Аланы хайырлары азды, химия къошакълары уа – кёп.

Сабий аш къангада ханс продуктла, нашала, помидорла не къадар кёп болса, аллай бир игиди.  Алай картофну, быхыны, чюгюндюрню - винегретни тёрели кесеклерин а - артыгъы бла хайырланыргъа керек тюйюлдю, алада бал туз кёпдю. Алайды да, бу продуктланы тюрлю-тюрлю хобустала, кабачкиле бла алышындырсагъыз игиди.

- Ата-аналаны кёплери суннганча, сабий арыгъыракъ болур ючюн, жемишлени ашаргъа керекди…

- Мардасы бла! Алада да бал туз аз тюйюлдю. Ол себепден а сабий бир кюнде бир алма эм бир стакан жемишле ашаса тамамды. Арыкъ болургъа сюйгенле бананланы уа ашамазгъа керекдиле.

Жемишледен сыгъылып алыннган жангы суула да арыкъ болургъа болушмайдыла. Алада клетчатка азды, бал туз а – кёп, ала тюзюнлей жаулагъа къошуладыла.

- Къаллай крупа сабийни  аш къангасына кюнден бир кере салынса иги боллукъду?

- Гречкадан, зынтхыдан этилген жармала  аламат продуктладыла. Пиринч азыракъ ашалсын. Манка уа сабий аш къангадан арталлыда кетерилирге боллукъду. Диетолог аладан этилген какланы сууда биширип, сютню уа алагъа бишгенден сора къошугъуз, дейдиле.

Макаронла - сабийлени сюйген ашларыдыла. Ол игиди. Алай будайны къаты сортларындан этилген макаронланы сайлагъыз эм къатыракълай къалырча - асыры бек эритмей биширигиз. Къаллай продуктла бирге ашалгъанлары да магъаналы законду. Этни гарнири тахта кёгетледен жарашдырылыргъа керекди. Какланы эм макаронланы да  тахта кёгетле бла бирге ашатсагъыз хайырлыды.Шорпаны эм хантусну тууар эт, тауукъ эт, чабакъ бишген суулада этмегиз. Ала  женгил, тахта кёгетли болургъа керекдиле, ала бла бирге пюрени да ашаргъа жарайды.

- Ачыкъ айтханда, сабийни татлы затсыз къойгъан а кюйсюзлюкдю.

- Хайырлы татлы ашарыкъла да аз тюйюлдюле, сёз ючюн, пастила, мармелад. Бу десертледе пестин (клетчатка) барды, ол а семизликни кесине тартады эм аш орун-чеги  трактны тазалайды. Сёз ючюн, чынтты какао (химия порошок угъай) эрттенликде бек аламат суусун ашарыкъды.

«Хайырлы» деген не зат болгъанын сабий кеси ангыламайды, алай ата-анасы айтхан затны уа тюзге санайды. Алайды да, ашарыкъны ариуун эм татымлысын беригиз сабийге. Алай бла уа сабий кесин ахшы, татлы ашарыкъладан къуру къалгъаннга санарыкъ тюйюлдю.

Мороженоени сютден, жемишледен кесигиз жарашдырыргъа боллукъсуз. Сатып ала эсегиз а, бояусузларын эм пальма жау къошулмагъанларын сайлагъыз.

Ашарыкъланы аз-аздан хайырланыуну магъанасы да уллуду. Хар затны да сабийге аз ёлчемле бла, терк-терк ашатыргъа керекди - ол заманда аш орун гитче бола барлыкъды. Сабий бир кюнде 6 кере ашасын (эрттенликде, тюш азыкъдан алгъаракъда, тюшде, ингир азыкъны аллында, жатардан алгъа жукъа кефир неда ряженка).

Телевизорну аллында олтуруп ашатмагъыз сабийни. Ол ашны жутарыкъды, алай тоярыкъ тюйюлдю, нек дегенде телевизорну экраны токъланыуну араларыны ишлеулерине  чырмау этеди.

- Диетолог, педиатрдан сора дагъыда ким болушаллыкъды?

- Врач-эндокринолог сабий семиз нек болгъанын ангыларгъа болушурукъду. Доктор адамны ауурлугъуну индексин ауурлугъу эм ёсюмю бир бирге къалай келишгенлерин, тергеу этип, биледи эм терини тюбюнде жау къалайлада орналгъанын кёреди. Сабийни ауурлугъу бла байламлы проблемалары эм гитче заманчыгъында окъуна башланадыла, юч-бешжыллыкъ пациентле окъуна боладыла. Сабий къаллай бир жаш эсе, ауурлугъуну артыкълыгъыны хатасындан анда ауруу чыгъаргъа  къоркъуу аллай бир уллуду.

Эндокринный патологияла бар эселе, аладан врачдан болушлукъсуз къутулургъа онг жокъду, ауурлукъну сылтауу тамата тёлю бла байламлы эсе уа, диета эм кючню излеген ишле болушурукъдула.

Эсге салайым: балачыкъ  ауурлукъну терк ала башлагъан эсе, сабийни врачха борчлу халда кёргюзтюрге керекди. Аллай сабийни кёлю ашха бек ачылыргъа неда ол алгъындан кёп ашамай турургъа да боллукъду. Алай келир заманда чыгъарыкъ уллу проблемалагъа къажау кюрешни оздурмаз ючюн, эндокринолог бла не къадар алгъа ушакъ этерге керекди.

Сабийни спорт школгъа, тепсерге юйретген студиягъа жюрюрча этигиз. Не тюрлю къымылдау да хайырлыды, алай  сабий артыкъ бек къыйналыргъа керек тюйюлдю.

Байсыланы Марзият.
Поделиться: