Ауруу женгил ётерине, саулукъгъа уллу заран салмазына себеплик этген амал

Республиканы Саулукъ сакълау министерствосунда алгъаракълада болгъан брифингде коронавирусну профилактикасыны юсюнден айтылгъанды. Журналистлени сорууларына жууапланы къыралны Саулукъ сакълау министерствосуну СКФО-да баш инфекционисти Марина Иванова бла регион ведомствону сабийлеге медицина болушлукъ этиу жаны бла бёлюмюню таматасы Юлия Шогенова бергендиле.

Марина Руслановна чертгенича, пандемия башланнганлы медицина адамланы багъыуда сынам жыйгъанды. Коронавирусну жайыла башлагъан штаммы да респиратор-вирус инфекцияды. Омикрон къозгъагъан ауруу тюз алгъадагъыча тюйюлдю, саусуз татыуну, ийисни сезеди. Биринчи къарагъанда, къоркъмазгъа боллукъду дерчады. Болсада, ол ашыгъышлы оюмду. Коронавирусну битеу тюрлюлери да къыйын хроникалы ауруулары болгъанлагъа къоркъуулудула, бек алгъа уа, жюрек-тамыр системаларында. Бу къауумда инфекция ёлюмге келтирген кезиуле асламдыла. Ковидни «кентавр» тюрлюсюню юсюнден энчи айтханда, аны ачыкълар ючюн жангы тестле керек тюйюлдюле, битеулю геном материалгъа жарашдырылгъан тестле аны тохташдырыргъа тамамдыла.

Врачла билдиргенлерича, ауруу жукъгъаныны шартлары быллайладыла: санла къарыусуз этедиле, температура кётюрюледи, кесекле тийгенча болады, бурун тунчугъады, тамакъ ауруйду, къургъакъ жётел башланады, алай пневмониягъа хазна ётмейди. Алай ковид жангы болгъаны ючюн, адамны имунный системасы анга къалай «тюберге» кереклисин билмейди. Вирус саусуздан бек терк жугъады. Кюзде, жазда кезиулю ауруула да къозгъаладыла. Алай коронавирусну аладан башхалыгъы – ол кёп болумда ёлюмге келтиргениди, ол санда инсан ауругъанындан сора бир кесек заман ётгенинден сора да. Багъыу учрежденияланы дарманла бла тынгылы жалчытылыныпдыла, бу жаны бла аз да чурум жокъду, тестле жетишедиле. Эм башы уа, специалистле жангы болумлада ишлерге юйреннгенлериндеди, къыйын болумгъа хазырдыла.

Бу ауруудан 90-100 процентге сакълаяллыкъ дарман жокъду, жангыз Россейде угъай, битеу дунияда да. Жангы препаратла бардыла, ала стационарда хайырланыладыла. Дарман къачан берилгени да магъаналыды – инсан ауруп башлагъанлай 72 сагъатны ичинде, ауруу жайыла тургъан кезиуде берилсе, игиди, андан кечге къалынса, аны кючю азыракъ болады. Марина Руслановна белгилегенича, эм ахшы профилактика, алгъадача, прививкады. Россейде чыгъарылгъан вакцина, дунияда эм иги дарманла бла бир тизмедеди. Барысындан да бек хайырлылыгъын вектор аденовирус вакцина кёргюзтгенди, аны мурдорун жыйырма жыл мындан алгъа жарашдыргъандыла, ол заманны ичинде аны шартлары тинтилгендиле. Прививка адамны къаллай бирге сакълайды деген соруу, айхай да, чыгъады. Аны жууабы – 50 процентгеди. Омикрон, башха гибрид штаммла, ол къауумда уа «кентавр» да жугъарындан ол инсанны толусунлай сакъларыкъды дерге жарамаз, алай ала женгил ётерлерине, саулукъгъа уллу заран салмазларына, ёлюмге келтирмезлерине уа уллу себеплик этерикди. Былайда аны хайырлылыгъы 80 процентден асламды.

- Гриппден вакцинацияны ётгенле эм дарман салдырмагъанланы араларында башхалыкъны британиялы врачла тинтгендиле, - дейди Марина Иванова. – Ауруулары къыйыннга кетгенле вакцинаны этдирмегенледе иги да кёп эдиле. Ковид бла байламлы хал да алайды. Прививка пневмониядан, ёлюмден сакълайды. Бизде уа, хроникалы ауруулары болуп, къоркъуулу къауумгъа кирген адамла кёпдюле. Коронавирус инфекциядан ауушханланы проценти 4-ге жетгенди, ол а аз тюйюлдю. Сёз ючюн, гриппден ёлгенле 0,5 процентдиле. Прививканы хар алты айдан къайтарып салдырыргъа керекди, ол болжалдан сора антителала адамны чархында къалмайдыла. Башха вакцинала бла тенглешдиргенде, хайырлылыгъын Спутник кёргюзтгенди, талайы, юлгюге ковивак, эпивак ковидден къорууламагъанлары ючюн энди чыгъарыллыкъ тюйюлдю.

Жууукъ заманда вектор вакцинаны интерназальный тюрлюсюн берликдиле. Аны энчилиги – инфекция кирген жерде иммунитетни къурауду. Белгилисича, вирус эм алгъа  адамны бурунунда жыйылады, тамагъына, ёпкелерине андан сора ётеди. Укол бла этилген вакцина, башда айтылгъаныча, ауруу къыйын болурундан сакълайды, жугъуудан угъай. Интерназальный амал а жугъууну тыяргъа керекди, ол эки кере этиледи, арада 3 ыйыкъ ётерге керекди. Алай, инсан укол вакцинаны этдирмеген эсе, интерназальныйден башларгъа жарамайды.

Марина Руслановна жамауатны тамата тёлюге сакъ болургъа чакъыргъанды. Ол билдиргенича, ёлгенлени эм кёбюсю абадан жыл сан къауумдадыла. Аланы бири да вакцинаны ётмеген эдиле. Инфекция ауруу – бир адамны башханы аллында жууаплы, барыбызны да байламлы этеди, ауругъан кёп башхагъа жукъдурургъа болады.

Гитчелени бу ауруудан къалай сакъларгъа боллугъуну юсюнден Юлия Шогенова билдиргенди. Ол эсгертгенича, 12 жыллары толгъан эм андан абадан сабийлеге вакцина этиледи. Алай ауругъан, бютюнда  госпитальгъа тюшген балаланы юслеринден айтханда, аланы жыл санлары школгъа дериди. Бусагъатда стационарда 16 сабий багъыладыла, аладан жангызда 11-12 проценти 7 жылдан таматадыла. 30-35 процентине – жыл да толмагъанды, аллай гитчечикни вакцина бла къоруулаяллыкъ тюйюлсюз, - дейди ол. - Жылы толмагъан баланы кесини иммунитети, антителалары жокъдула. Алай эсе уа, анга къарагъан абаданла алагъа салыннган уллу жууаплылыкъны сезип, эм алгъа, кеслери прививка этдирирге керекдиле. Халкъ амаллагъа ышаныргъа керек тюйюлдю. Абадан ковидни женгил халда кётюрсе да, андан гитчеге жугъарыгъы баямды, ол а стационаргъа тюшмей хазна къаллыкъ тюйюлдю.

Юлия Суфияновна сабийден ауурлукълары болгъан тиширыулагъа вакцина этдириуге энчи эс бургъанды. Прививка ананы кесин, баласын да къорууларгъа болушады – антителаланы ол тууарыкъ сабийине да ётдюреди. Быллай тишиырыулагъа вакцинаны 2-чи, 3-чю триместрде этерге тийишлиди. Биринчисинде – баланы ич органлары къуралгъан кезиуде ол хаталыды. 2-3-чю триместрде гриппден да укол салдырыргъа жарарыкъды.

Коронавирус инфекция тиширыуланы репродуктив саулукъларына да хаталыды. Пандемия башланнганлы болжалдан алгъа туугъан балаланы саны ёсгенди: ала 22 ыйыкъда эм андан бираз кёпде жаратыладыла, ауурлукълары уа 500 грамм – 1 килограмм да ётмейди. Ауурлукълары 1 килограммгъа жетмеген балалагъа экстремальныйле дейдиле, 2012 жылгъа дери ала жашарыкълагъа саналмагъандыла. 2012 жылдан сора 500 грамм болгъан балаланы багъаргъа оноу этилгенди. Быллай гитче жыл санда ковидден ауругъан гитчеле реанимациягъа кёп заманнга тюшедиле. Жарсыугъа, талай гитчечикни жанын сакъларгъа онг чыкъмагъанды. Ала коронавирусдан угъай, ол келтирген осложненияладан ёлгендиле.

Жангызда июньда болжалдан алгъа 8 сабий туугъанды. Сылтау – коронавирус бла кюрешиу ананы имунный, ол санда къан системасына къыйын болуп, баланы болжалгъа дери чархында айнытыргъа къоймайды. Ол а бек къоркъуулуду. Аны ючюн врачла сабий табаргъа умут этген тиширыуланы, баладан ауурлукълары болгъунчугъа дери вакцинацияны ётерге чакъырадыла.