Озгъан ёмюрлени таурухлу къамалары

Буруннгу заманлада къама бош аллай сауутха саналып къалмай, кесини иесини даражасын, кючюн да кёргюзтгенди. Озгъан ёмюрледе быллай сауутланы кёбюсюнде энчи атлары окъуна болгъанды. Бирлерини хапары ол кезиуледен бери окъуна эшитиледи. Биз а ортанчы ёмюрледе Европада айтхылы къамала къайсылары болгъанларыны эмда аланы иелерини юсюнден айтайыкъ.

Кёпле Экскалибур къаманы ташха кирип тургъан сауут сунадыла. Таурухха кёре, аланы экиси да Артур патчахны сауутлары болгъандыла. Алай бу адам кеси да тарыхчылагъа бек уллу элберди дерге боллукъду. Кенг жайылгъан оюмгъа да къарамай, тюзюн ачыкълагъан шартла была экиси да башха-башха къамала болгъанларын кёргюзтедиле.

Экскалибур - бриттлени 5-6 ёмюрледе жашагъан айтхылы патчахларыны къамасыды. Аны эмда адамларыны юсюнден эпос бек байды, тюрлю-тюрлю тамашалыкъ шартладан толуду: желмаууз бла сермешиу, ариу къызны къутхарыу, Сыйлы Граальны излеу эмда жетишимли аскерчилик жортуууллукъланы юслеринден хапарлау.

Къама кесини иесини сый-намысын кёргюзтген зат болгъанды. Керти да Артурча аллай белгили адамны саууту да хар кимдеча аллай болмазлыгъы баямды. Аны жютюлюгю, къатылыгъы да аламат эдиле. Патчахны къамасына жомакъдача аллай кюч да берип болгъандыла.

Таурухха кёре, сэр Пелинор бла сермешде тас этген къамасыны орунуна Артур жангысын Мерлин билгични эмда кёлню белгисиз Къызыны болушлукълары бла мажаргъанды. Аны къаныны уа жараланы терк сау этген кючю болгъанды. Ахыр кюнлеринде къама биринчи иесине къайтсын деп, Артур аны элтип кёлге атаргъа осуят этеди. Тарыхчыла кёллени тюплеринде къарангы ёмюрле бла байламлы аслам къама таба туруучулары – ол заманлада жигит аскерчи дуниясын алышса, аны сауутун сууда батдыргъан тёре болгъанын кёргюзтеди.

Ташда батхан къаманы хапары уа ма быллайды. Таурухда айтылгъаннга кёре, король патчахлыкъгъа турургъа эркинлигин кёргюзтюп, къаманы кючю бла уруп, ташха сукъгъанды. Алай аны бла бирге анга ушашлы энтта да бир таурух барды. Сёз мында Италияда Монте–Сьепи часовняда ташха кирген къаманы юсюнден барады. Алай аны иеси уа ол король угъай, онекинчи ёмюрде Тосканада жашагъан рыцарь Гальяно Гвидотти болгъанды.

Аны бла байламлы бир сейирлик хапар барды. Гвидотти ол кезиуледе кёп рыцарьлача «эркин жашау» бардыргъанды, кеси да огъурсузуракъ адам болгъанды. Бир кере анга архангел Михаил келип: «Рыцарь къуллугъунгу къой да, монах бол»,- дегенди. Анга жууап бере, рыцарь, кюлюп: «Аллахха къуллукъ этген манга тюз ташны уруп кесгенча алай женгил боллукъду»,- дейди. Сёзюне шагъат эте, къамасын чыгъарып, къатында бир уллу ташны уруп, тамашагъа къалады: сауут анга бичакъ жаугъа киргенча алай женгил киреди. Андан сора Гальяно Гвидотти тюз жолгъа туруп, тийишли къуллукъ этип тургъанды. Дуниясын алышхандан сора сыйлыланы санына да тюшгенди.

Кертиси бла да радиоуглерод анализге кёре, бу таурух тюзге ушайды: ол ташны эмда анга кирген къаманы жыл санлары ол кезиуледе жашагъан рыцарьны жыл саны бла тенгдиле.

Ташха кирип тургъан энтта да бир къама барды, аны атына Дюрандаль дейдиле. Сауутну иеси рыцарь Роланд болгъанды. Бу адам кертиси бла да жашагъанды. Кёп таурухланы, жомакъланы жигити эди. Тарыхда айтылгъаныча, бир кере Рокамадур шахарда Нот-Дам часовняны къоруулагъан кезиуде рыцарь къамасын кючю бла хунагъа атханды. Ол а аны ташына киргенди.

Не сейир, ол часовняны къатында ташда бир къама, кертиси бла да, бар эди. Килисаны келечилери Дюрандальны юсюнден хапар жая кетгенлеринден сора ары саулай Европадан кёпле келип башлагъандыла. Алай алимле уа бу таурухну тюзге санамайдыла. Ала оюм этгенден, ол часовняда Роландны къамасы тюйюлдю.

Биринчиден, былай алып къарагъанда, Дюрандаль тиширыу атды, аны себепли жигитибизни да анга керти сюймеклиги болгъанды. Жюреги бла сюйген аллай багъалы сауутну тёгерекде-башда атып айланыры ишеклик туудурады. Дагъыда заманы да келишмейди: Деменгили Карлны кертичи адамы, тарых шартлагъа кёре, 778 жылда 15 августа Ронсеваль тарда сермешде ауушханды. Андан Рокамадургъа дери уа бир ненча жюз километр барды.

Къаманы юсюнден биринчи хапарла уа иги да кеч чыгъып башлагъандыла: 12-чи ёмюрню ортанчы жылларында. Ол кезиуледе белгили «Роландны юсюнден жыр» жазылгъан эди. Алай бла часовняда къаманы керти иеси ким болгъаны белгисиз къалгъанды. 2011 жылда аны ташдан чыгъарып, Парижде ортанчы ёмюрлени музейине ашыргъандыла.

Уоллесни къамасы деген деменгили сауут, тарыхда айтылгъаннга кёре, Шотландияда таулада жашагъанланы, Англиядан айырылыргъа итиннгенлени башчысыны Уильям Уоллесники болгъанды. Белгили рыцарь 1270-1305 жыллада жашагъанды. Кеси да, баям, бек къарыулу адам болгъанды. Нек дегенде къаманы узунлугъу 163 сантиметрди, ауурлугъу уа 2,7 килограммгъа жетеди. Алай бла быллай ауур сауутну женгил силдерча, аны къолунда тутхан адам кюн сайын жарау этип турургъа керек эди.

Белгилисича, шотландиялыла эки саплы къамаланы жюрютгендиле. Сёз ючюн, бир кезиуде Шотландия патчахлыкъны белгисине саналгъан клейморну эсге тюшюрюрге боллукъду. Быллай улу къамагъа къын ишлеген да алай женгил тюйюлдю. Ол неден этилгени уа сейирди. Сауут эм аны иеси кеслерини сый-намыс, бийик даража тапхан Стерлингде кёпюрде сермешден сора къынны адамны терисинден ишлегендиле.

Аны иеси уа англиялы казначей Хью Крессинг эди. Айтханларына кёре, ол шотландиялыланы «терилерин сыдырып алгъан» аллай огъурсуз адам болгъанды. Алимле бюгюнлюкде да бу буруннгулу затны юсюнден бир оюмлу тюйюлдюле. Нек дегенде Шотландияны патчахы Яков Тёртюнчю кеси заманында аны сабын эмда эски къынын жангыртханды. Аны ючюн ол къачан этилгени бютюнда белгисиз болгъанды.

«Ульфберт»  деп, каролинг тюрлюлю, кеси да 9-11 ёмюрледе жарашдырылгъан къамалагъа айтадыла. Бирси таурухлу сауутланы къатында алагъа бир бек уллу кюч бермейдиле, алай аланы да барды энчиликлери. Ол кезиуледе быллай къамаланы саны кёп болгъанды. Алай аланы качествосу уа иги да бийик эди. Ол кезиуледе Европада къамаланы иги кесеги «жалгъан дамаск» деген амал бла этилиучю эдиле. Аланы углероду аз, керексиз къошакълары уа аслам болгъан темирледен биширип болгъандыла. Къолгъа алып къарагъанда, ала белгили дамаск къурчха ушай эдиле. Алай качествосу аны къатына окъуна жетмей эди. Тенгизледе сатыу-алыу этиуню тири бардыргъан викингле уа Иранда бла Афганистанда тигель къурч алыучу болур эдиле, баям. Ортанчы ёмюрледе ол темир бишириуде бек иги амал болгъанды. Аны себепли андан жарашдырылгъан къамагъа да бийик багъа берилгенди. Европаны кесинде уа анга ушашлы къаты сауутланы жаланда 18 ёмюрню ортанчы жылларында этип башлагъандыла.

 

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: