Ата-бабаланы тамырларына жоралап

Къабарты-Малкъарны халкъ поэти Беппайланы Азнорну жашы Муталип Москвада М. Горький атлы адабият институтда билим алгъанды. Малкъар театрны адабият бёлюмюнде, ВЛКСМ-ни Къабарты-Малкъар обкомунда, республикалы телевиденияда, «Нюр» журналны редакциясында ишлегенди, «Заман» газетни баш редакторуну орунбасары, Къабарты-Малкъарны жазыучула союзуну правленини председатели болуп ишлегенди. Бусагъатда жазыучула союзуну правленини председателини орунбасарыды.

Аны «Уяннган къаяла» атлы жыйымдыгъы чыкъгъанында, акъ назмучулукъ алыкъа тёре тюйюл эди бизде. Аны бла бирге къуралыу тюрлюсюнде рифманы терк-терк къайтарылыуу, басымны ажашмай кезиулю тюшгени назмуну тизгинлигин белгилейди. Къанатлы оюмланы айтылыу халлары да кескинди.

Муталипни лирика жигити (поэт кеси де да къой!) Ата журтха этген жыр кёзбаусузду, жюрекден келеди. Поэт кеси назмуларын энчи ён бла окъуучуду. Алагъа тынгыласанг, Къуран сурача, алай сыйдамланып келедиле. Алай да болур: тилекге ушагъан, махтау бла излеу сабыр халда туугъан жерге сюймекликге саналгъан тизгинле. Ненча тюрлю сёз табады автор Ата журтун суратларгъа! Аланы къысха, шатык тизгинлеге сала, жюрегини ашыгъышлы ургъанын сездиреди.

Муталипни «Толкъунлу долай» деген китабын алсакъ, анда: «Биз кимбиз? Не миллетбиз? Не халкъбыз? Къалай бла, къайда къуралгъанбыз? Къалай жашагъанбыз?» – деген соруулагъа жууап излейди поэт. Узакъ кезиулени бетлерин ачыкъларгъа итинеди ол «Кюл-Тегин», «Ата-бабаланы тамырларына жоралап» поэмаларында. Анда тюрк дунияны эски кюйлерин къайтаргъанча, алай эшитиледи назмучуну ауазы, батырланы ат аякъ тауушлары селеймеген, ала тёкген къан къызарып тургъан жолла кёрюнедиле кёзюнге.

Беппайланы Муталип хунерин драматургияда да сынагъанды. Ол бизде эндиге тюбемеген энчи хат бла «Тау Белляу» атлы, философия магъаналы пьеса жазгъанды. Чыгъарманы сюжет ызы былайды: Донда – гинжи, заман ажайыбы, Къарачайдан келген, ата-бабаланы тарыхларын билирге сюйген къонакъ жашны – Кичи Эртурну нартлагъа, Деуетге (Дебетге) – биринчи нартха элтип барады. Анда айтады хапар къонагъына Ёрюзмекни къуйрукълу жулдуздан жаратылгъанын, бёрюню эмгенин, Деуетден тилеп, аны нартла Атай бла Анай кеслерине алгъанларын да.

Нарт Деует Ёрюзмекге Элия Бешик ишлейди. Ол халкъны ёлюмсюзлюгюню белгисиди. Аны урларгъа, миллетни жокъ этерге кюрешгенле чыгъадыла – Кёсе Бурунгук, желмауузла, эмегенле… Ала бла барады кюреш.

Экинчи бёлюмде, сюргюнлюкде, Анай сыртына алып баргъан Элия Бешик -халкъ бешигиди, ол саулай турса, миллет да сакъланыр деген белги. Эки ауана – Кёсе Бурунгукну жыйынындан душманла - миллетни жокъ этерге ашыгъадыла.

Тёгерекде уа ачлыкъ, жаланнгачлыкъ, кёчгюнчюлени марагъан ауруула – ауанала, къарелдиле, Кёсе-Бурунгукну башчылыгъында айланадыла. Деует алагъа сырпыны бла чапханда, бары да бугъадыла. Анай а, Жер-Суу анасы, таукелди – юйге, Ата журтха къайтыр умутлу.

Мында Сотталаны Адилгерийни (тамата Эртур) танырчады. Халкъын къоруулай, бачамагъа къагъыт жазгъаны ючюн аны жыйырма беш жылгъа олтуртхан эдиле. Аны жашауундан алыннган суратда Эртур, кесин сууукъдан къоруй, сау кечени тепсейди. Кёсе Бурунгукну жыйыны Эртурну жукълатыргъа кюрешеди. Алай анга болушлукъгъа Тау Муза, Деует, Атай (Жер-Суу атасы), Анай келедиле, сора тепсейдиле, сууукъгъа хорлатмаз ючюн. Халкъ тепсейди, жокъ болуп къалмаз ючюн. Пьеса Ата журтубузда Анай (Жер-Суу анасы) бёлляу айтханы бла бошалады.

Беппайланы Муталип жамауат адамды. Аны байламлыкъ жюрютюу хунерини болушлугъу бла жазыучуларыбызны чыгъармалары Москвада, Тюркде, Башкъортостанда да чыкъгъандыла, аланы тюрк тилде чыкъгъан журналлада, китаплада басмалайдыла. Совет жазыучуланы арасында болгъан татлы байламлыкъ къырал бузулгъанлай окъуна седиреген эди. Муталип а, кесича оюм этгенлени табып, бирге миллет къалам къарындашла не сагъышла бла жашагъанларын бир бирге айтырча онгла къурагъандыла.

Ёсе келген тёлюню юйретиу жаны бла да этиледиле Союзда ишле. Сёз ючюн, Быллымны, Прохладнаны, Баксанны да школларыны окъуучулары шуёхлукъ жюрютедиле. Жазыучуланы, махтаугъа тийишли болгъанланы алгъышларча кесини Сыйлы къагъыты тохташдырылгъанды.

Беппайланы Муталип Россей Федерацияны Президенти В.В. Путинни Къабарты-Малкъарда ышаннгылы адамы болуп тургъанды, къыралыбызны Жазыучуларыны союзуну секретарыды. Эсли, жарашыулу, халал адам болгъаны себепли аны къалам къарындашлары, биргесине ишлегенле, таныгъанла да артыкъ сюедиле. Бюгюн ол жолдады. Ол ыз кюнден бла чууакълыкъдан толу, чыгъанасыз болсун.