Эсибиздесе, унутмайбыз…

Биттирланы Хамит бла  мен да, Текуланы Хауа, ауукъ заманны ишлегенме. Керти окъуна билимли, сабыр, огъурлу адам болгъанды. Аны юсюнден  мени да барды жазар, айтыр затларым да, алай бюгюн окъуучуларыбызны Занкишиланы Хусейни Биттирланы Хамитни юсюнден очеркин басмалауну дурус кёргенме.

…Ол шёндю сау болса эди, шуёхларын, тенглерин кесини туугъан кюнюню байрамына чакъырлыгъына не сёз. Биз а къолубуздан келгенни этейик: ахшы журналистни, чынтты педагогну, асыл адамны огъурлу ишлерин эсибизге тюшюрейик.

Басмада жетишимлери ючюн ол Къабарты-Малкъар Республиканы Сыйлы грамотасы бла саугъаланнган эди. Ары дери уа, Тёбен Чегемни орта школуну директору болгъанында, анга «Отличник народного образования» деген сыйлы ат аталгъанды. «Отличник просвещения РСФСР» деген белгиге да тийишли болгьанды.

Биттирланы Хамитни атын мен биринчи кере узакъ Къыргъызстанда эшитген эдим. Иш былай болады. Мен ол заманда школда окъуй эдим. «Комсомолец Киргизии» деген газетни бир номеринде жангы ындырны юсюнден билдириуню окъуйма. Аны тюбюнде былай жазылып эди: «X. Биттиров, Джалал-Абадская область».

Мени бу авторгьа энчи эс бургъаным бошдан тюйюл эди. Биринчиден, ол таулу жаш болгьаны ючюн. Экинчиден, мен да «Комсомолец Киргизии» газетни жаш корреспонденти болгъаным себепли, кесими къалам къарындашым бла танышыргъа итинеме. Алай мен Хамит тургьан жерден узакъда жашагъанма. Андан сора да, бир элден башха элге барыргъа эркинлиги болмагъан таулу жашчыкъны башха областьха ким элтирик эди?!

Алай тау тау бла тюбешмейди ансы, излеген адамла, эртте-кеч болса да, бири бирин табадыла. Биттирланы Хамит бла сунмай тургъанлай тюбешип къалдыкъ. Мен университетни ючюнчю курсунда окъугъанымда, сентябрь айны биринчи кюнлеринде, бизге жангы студент келип къошулду - Биттирланы Аубекирни жашы Хамит. Ол ары дери къыргъыз университетни орус тил бла литература бёлюмюню экинчи курсун бошап, Тёбен Чегемни орта школунда эки жылны таулу сабийлени окъутханын да билдик. Биттир улу журналистиканы сюйгенин да жашырмады. Киши жеринде жашагъанында, къыргъыз газетледе кёп затлары басмаланнганларын да айтды. Туугъан жерибизге къайтханлай а, ана тилибизде чыкъгъан «Коммунизмге жол» («Заман») газетибизни редакциясы бла байламлыкъ тохташдыргъанын къууанып билдирди…

Алтмыш ючюнчю жылда биз университетни бошайбыз. Хамитни биягьы Тёбен Чегемге жибередиле. Бу жол орта школну директору этип. Хар устазны иши ючюн да, хар окъуучуну юйретир ючюн да жууаплыды ол энди. Школда да, элде да Биттир улуну намысын кёредиле. Аны эл Советге депутатха айыргъанлары да анга шагъатды.

Директорну бош заманы хазна болмайды. Алай Хамит илму иш бла кюрешиуню да къоймайды. Аны устазлагьа жораланнган кёп статьялары басмаланнгандыла. Эсимдедиле Хамитни «Коммунизмге жол» («Заман») газетде чыкъгъан «Малкъар литератураны дерслерини юйретиу магъаналары» деген илму иши. Аны кибик «Мечиланы Кязимни назмулары эм бюгюннгю малкъар поэзия», «Малкъар критиканы юсюнден бир къауум сёз» деген статьялары да. Ала адабиятыбызны окъутхан устазлагьа жарагьандыла.

... Жетмиш экинчи жылны сентябрь айыны чууакъ кюнлерини биринде Хамит редакторну кабинетинден къууанып чыкъды:

- Алгъышларгъа боллукъса. Энди мен газетни адабият кьуллукъчусума!..

Мен Хамитни алгъышлай тургьан кезиуде, редакторну кабинетинден аны орунбасары Мирзойланы Муратны жашы Алий чыгъып, къатыбызгъа келди. Ол, жангы ишчини къолун тутуп, былай айтды:

- Хайт де, Биттир улу! Биринчи кюнледе къыйыныракь болуучуду... Абызырама. Билмеген затынгы сора тур.

Тенгими ана тилибизде чыкъгъан газетде биринчи ишчи кюню алай башланнган эди. Тёрт айдан сора аны газетни пропаганда эм агитация бёлюмюне энчи корреспондент этедиле. Аны башчысы Къулбайланы Алий эди.

Бираздан аны письмола бёлюмге таматагьа саладыла. Белгилисича, газетни газет этген аны ишчи-элли корреспондентлерини, окъуучуларыны къагъытларыдыла. Хамит ол затны тюз ангылайды, ала бла ишни игилендиреди. Ол элледе, шахарлада газетни сюйгенлеге терк-терк тюбейди, алагьа болушады. Редакциягъа келген хар къагъытны эсепге алады, басмаланнган материаллада кёргюзтюлген кемчиликлени тюзетирге керекли жерлеге билдиреди.

Къысхасы, ол ишлей да, башхаланы ишлете да биле эди. Ахшы кьураучу болады. Андан болур эди Биттир улуну газетни баш редакторуну орунбасары этгенлери да.

Бир затны унутуп барама. Хамит дуниядан кетгенден сора аны назмулары бла шагъырей болама. Мени, къызча, ийменчек тенгим поэзия бла кюрешгенин бизден жашырып тургъанды.

Аны кёп назмулары кесини сабийлиги къалгъан Къыргьызстаннга аталгъандыла. Ол бизге болушхан, жаныбызны сакълагъан адамлагьа жюрекден ыспас этгенди. Аны бла бирге къарындаш халкьны литературасы, культурасы бла байламлыгъын сакълагъанды. Аты битеу дуниягьа белгили Чингиз Айтматовну «Эртте келген зурнукла» деген айтхылыкъ повестин ана тилибизге кёчюргенди. Болсада ол ахшы чыгъарма басмаланмай къалгъаны жарсыулу ишди.

Биттир улуну ауарасы, къайгъысы кёп эди. Кесини юйюрюнден сора да, аны фронтдан сакъат болуп къайтхан тамата къарындашы Солтан, саулугъун сталинчи лагерь алгъан къарындашы Азрет, аны жашындан туугъанла, башха ахлулары да андан умутчу болуп сакьлай эдиле...

Кёпге созулгъан къыйын ауруу татлы тенгими жашауун юздю. Энди къууанчыма, жарсыуума табылыучу шуёхум, ауур атлай, ышара-ышара, босагъамдан кирмез. Жюрек къайгъыларымы чачмаз, къыйын кюнюмде манга билеклик этмез. Алай ол эсиме тюшсе, аны юйюне сёлешеме. Мариямны жашлары Алимни, Салимни, келинлерини, туудукъларыны ауазларын эшитсем а, кесими жапсарама. Мени Хамит бла танышдыргъан къадаргъа ыспас этеме. Ол кеси кетсе да, аны от жагъасындан, тыпырындан чыкъгъан жарыкъ ёчюлмезлигине къууанама.

Поделиться: