Уста уучу, батыр къаячы

Аналаны Къазийни юсюнден манга аны келини, белгили альпинист тиширыу, спортну устасы Холамханланы Сахайны къызы Тамара айтхан эди. Ол Беш да Тау элге аты айтылгъан уучу болгъанды. Жюз бла юч жылгьа жууукъ жашагъанды, башы ауруп окъуна бир кюнню тёшекде жатмагъанды. Кёзлери ахыр кюнлерине дери жютю эдиле, бир тиши да тюшмегенди. Ма аллай сейирлик адам эди ол. Кеси уа миллет кийимден башхасын юсюне салмагъанды. Аланы анга юй бийчеси тигип болгъанды. 1991 жылда дуниядан кетгинчи тирилигин тас этмегенди.

Уллу санлы, кенг жауурунлу, бийик адам Бызынгыны чегет эмда кюнлюм жанларын бир кюннге жаяу ётюп тургъанды. Жыл саны жюз  жылдан атлагъанлыкъгъа, шапталны ашап, сюегин а тишлери бла сындыргъанды. Тютюн, чагъыр, аракъы дегенча затланы аузуна салмагъанды, бозаны уа бек сюйюп тартханды. Хансланы къайсысы неге, къаллай ауруугъа жарагъанын иги билгенди. Аладан чай этип ичерге сюйгенди.

 Атасы уучу эди, муну да гитчелигинден биргесине элтип тургъанды. Бызынгы таулада аны аягъы басмагъан жер къалмагъанды дерге боллукъду. Ол аламат уучу эмда жол кёргюзтюучю болгъанды. Аны себепли болур аны жашаууну асламы таулада ётгенди.

Жаз башы келгенлей, юй бийчесин да алып, эшекчигин арбагъа жегип, таулагъа кетип, къыш сууукъла келгинчи, дорбунда жашап тургъанды. Ашлары – кийик эт. Гыржынны, башха ашланы да бек аз ашап болгъанды. Бир адамгъа да кёзюнг къара болсун демегенди. Таза ниетли, огъурлу адам.

- Немис бинокли бар эди да, - деп эсгергенди Тамара, - юйде тургъан кезиуюнде окъуна ол аны боюнундан алмагъанды. Аны бла къарап: «Ма ол тауда быллай жаныуар бара турады, арлакъда уа кийикни кёреме», - дегенди. Жаз башында уа жугъутурлагъа уугъа чыгъыуну унамагъанды – аланы шёндю тёлю берлик заманларыды деп.

Ол уста гюрбежичи да болгъанды. Бу усталыкъгъа Кязим хажиден юйреннгенди. Закийни юсюнден а кёп сейир хапар айтыучу эди, кёп назмуларын да кёлден билгенди.

- Юйюбюзню бла гюрбежини аралары жыйырма метр да жокъ эди. Эллилени къарты, жашы да келип, бизни юйню къатында ныгъышда олтуруп кёп хапар айтып болгъандыла. Жашла бла да ойнай-кюле, кимине бичакъ, кимине къын, башха затла ишлеп берип, кёплени къууандыргъанды. 1937-1938 жыллада Бызынгыгъа келген топографлагъа, белгили адамлагъа, тыш къыраллылагъа да кечеле бла окъуна да жол кёргюзтгенди, - дегенди келини. ­Къазий 1927 жылдан 1937 жылгъа дери Бызынгы башында альпинист лагерьни таматасы болгъанында къышны узуну анда къалып тургъанды, эбизеле, ауушдан ётюп, эллилени малларын, ырысхыларын урларгъа ёч эдиле да, аладан къорууланыр ючюн нёгерлери Хапаланы Хусей, Толгъурланы Ахмат бла бирге альпинист ышыкъда къала да ишлегендиле.

 - Ата окъуп билим алмагъан эсе да, окъуй, жаза биле эди. Алагъа эллиле темирчиле деп тургъандыла. Бир жол жамычысын тешдирип, къолума алсам, ол а бир ауур. «Ата, къалай айландыраса бу ауурну?» - деп соргъанымда, чёгюч, къысхач, дагъыда бир темир затланы жамычысындан чыгъарып кёргюзтгенди. Жашлары, кеси да юйге жыйышсала, уудан сора хапар болмай къалгъанды. Таулада къалайда къаллай жаяу жол болгъаныны юсюнден асыры тынгылы хапар айтханларындан, кесинги алайтын ётюп баргъан сунар эдинг, - деп эсгерген эди Тамара.

 Юйде уучу келир да, аш-суу этербиз, деп сакълап тургъанлары бошдан тюйюл эди. Нек дегенде ол къуру къол бла уудан бир кере да къайтмагъанды. Къазийни юч жашы уста уучула болгъандыла: ол жаны бла ала аталарына бек ушагъандыла.

 - Кёчгюнчюлюкден къайтып келгенде, атаны кёре, Москвадан, Ленинграддан, тыш къыралладан окъуна да къаллай бир адам келип тургъандыла. Немисли альпинистле саугъагъа бинокль бергенлеринде, бек къууаннганды, - деп хапарлагъанды келини. Чехословакияда чыкъгъан спорт журналны ал бетинде аны сураты да басмаланнганды. Дагъыда бири уа 8-чи классха географиядан китапха да салыннганды. Аны атына автор «Кавказ бла уучу» деп атагъанды.