«ТИШИРЫУ! Кёз жарыгъым сен…»

Ана, эгеч, сюйгенинг – тиширыуну юсюнден жазмагъан поэт,  аны юсюнден жырламагъан жырчы, аны сыфатын этмеген суратчы да, анга деп ишленмеген юй да, анга аталмагъан умут да болмазла. Къайсынны, чыгъармачылыкъ ишинде да бек бийик намысха, бек уллу насыпха, бек ариу сёзге тийишли тиширыу болгъанды. 1935 жылда жаш Къайсын:

Хар ата-ана да сорсала манга,

Атынгы атар эдим бар къызлагъа, – деп жазгъанды.

Артда уа, тауусула билмеген къайгъылы жоллада, тиширыугъа сюймекликни элтгенди уруш аулакъларында, сюргюн зарауатында да…

Жауун жауады. Татлыды алай

Сагъышым сени юсюнгден.

Сен быллай жаууннга къарагъанлай

Къалып къалгъанса эсимде…

Жаууннга къарагъан тиширыу не сагъыш эте болур? Не зат ышартады аны? Эсгериулеми огъесе сюйюнчюлюк хапармы? Жауун - тазалыкъны, жангырыуну белгиси. Ол жуууп кетген арбаз, жолла, таула, тикле, чегет агъачы да дуниягъа жарыкъ кёзден къарайдыла.

Сюймеклик - жан байлыкъ. Жууукъда, узакъда болсанг да, аны жарыгъы жанынгы жарытханлай турады.

Сени барлыгъынг ючюн

Махтайма бу дунияны! – деп да андан айтханды уллу поэт.

Уруш аулакъларында, Сиваш жагъаларында, ары дери аягъы басмагъан къум тюзледе юйюрюн излеп айланнганда да, ийнана эди поэт тиширыу сюймекликге. Не къыйын сагъатында да ол тиширыудан халал, жандауурлу да болмагъанына ийнаннганды.  

Батыр жашла обала бола,

Уруш этген эрттеден адет.

Сау къайтмасам, анам бла

Бирге мени жиляууму эт…

Сюйгени солдатны эсде тутса, ёлюм да хорламаз аны. Сюймеклик аллай уллу тасхады.

Дуния поэзиягъа саугъа болгъан «Тиширыу сууда жууунады» деген назмуду. Ол жуууна туруп, ёлюм, ауруу, бир тюрлю бир адамны къыйнагъан зат да жокъду. Аны биргесине тал терекни жашил ауанасы жууунады. Терек, тау сууну толкъунларына батыла да, чыгъа, кюн бла аны арасында сюелип, кюн ол тиширыуну къучакъларын сюймей, адыргы этеди. Кюн а тиширыу бла бирге суугъа киреди, аны инбашларындан къучакълап, чокъуракъ суугъа тёгюледи. Тиширыуну табийгъат бла бирлиги иги къууумла туудурады: ачлыкъ да болмаз энди – мирзеу битмезлик топуракъ жокъду дейди поэт, такъырлыкъ, ёлюм, тутмакъ да.

 Ариу тиширыу орамда барады. Орам андан жарыйды. Сериуюн аязчыкъ, сенича ийменип турмай, аны къуууп жете, анга къучагъын кере, аны ариу чачын сылайды. Алып кетерикча. Орам да, булут да, жаз да, аяз да насыплыдыла. Ариу къызны биргесинедиле да андан. Дуниягъа ол насыпны юсюнден айтып, анга къууаннганын дайым эсгерте, аллай назмула жазгъанды Къайсын.

Къайсынны чыгъармачылыгъында, дуния поэзияда да энчи жер алып, лирика поэзияны юлгюсю болгъан назмула «Кеч чыкъгъан жулдузум» деген циклди. Хар тизгини, хар сёзю, сюйгенине къор-садагъа бола, жырлай, чагъа тургъанча. Жандан-жаннга жаяу жолчукъ барды. Сюйгенле жолчугъу, кюн жарытып тургъан, кёк кырдыкла баш ургъан, узалсанг, жулдузлагъа жетерча, айны да кесинге нёгер этерча жаяу жолчукъ.

Мен бу сёзлени санга

Айтырча кюч бергенинг,

Тюзге, дурусха санап,

Мени ариу кёргенинг

Ючюн ыспасымы ал,

О, ийнагъым, тау гюлюм,

Кёп хатадан кери къал

Сен, аз жарсып, кёп кюлюп…

Насыплыды бу назму аталгъан тиширыу. Аны бу сёзле не заманда да жылытып турлукълары, жарытып турлукълары хакъды. Алай эсе уа, жол узун, къыйын эсе да, жангызлыкъ жолу тюйюлдю. Бу сёзлени унутулмазлыкъ, жашау букъусу жапмазлыкъ ариулукълары, хар кюнде жангылыкълары – ол насыпды.

Тиширыугъа иги болса, ол дуния ырахатлыкъны белгисиди. Быллай ыразылыкъ сёзлени айтхан поэт, айхай да, ангылай эди хар заманда да тиширыуну къууандырып турмагъанын. Жашау жашауду. Аны мудах этгени ючюн дайым кечгинлик тилегенлей келгенди. Поэт бу шартны окъуучудан жашырып къойса, айтхан сёзю керти болмаз эди. Уллу сынауладан ёте келип, тиширыуну аллында терсликни бек уллу терсликледен бирине санай, кеси кесине кёп кере тырман этгенди.

Къайсынны назмулары бары да бирча ариу, бийик этедиле тиширыуну къачын. Ана болгъаны, жумушакълыгъы, халаллыгъы ючюн, кеси тиширыудан туугъаны ючюн, аны жаланда игилигин тутады эсинде поэт.

Поэтле тиширыуну юсюнден дайым ариу айтхандыла. Малкъар поэзияны бетлерин жарытхан назмуларын, жюрекде жаратылгъан бек ариу сёзлерин Къайсын  да алагъа атагъанды.

 

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: