Къуралыулукъну, айныуну, мамырлыкъны, шуёхлукъну жолу бла

Жыйырманчы ёмюрге бизни халкъларыбыз ахшы къууумла бла тюбегендиле, жангы жашау башларгъа таукелленип, миллет къыраллыкъны айнытыр умутда. 1917 жылны февралында болгъан ишле аланы ол муратлары толурларына ышаныулукъ бергендиле. Биринчи атламладан бири уа Шимал-Кавказ Республиканы къуралыуу болгъанды. Алай ол кёпге бармагъанды. 1918 жылда январьда  Россей Совет Федератив Социалист Республика –РСФСР- жаратылады. Ызы бла Терк областьны таулу халкъларыны бирикген автономияларын къурауну юсюнден башламчылыкъ да этиледи. 

1920 жылда уа 17-18 ноябрьде Терк областьны халкъларыны съездинде Тау Автоном Совет Социалист Республика къуралгъаны белгили этиледи. 1921 жылда 20 январьда уа  РСФСР-ни Ара толтуруучу комитетини президиуму декрет чыгъарып, ол оноуну къабыл кёреди. Анга  Чечен,Назрань (Ингуш), Къабарты (Нальчик округну шимал жаны), Малкъар (Нальчик округну къыбыла жаны) киргендиле. Бир ненча айдан а, 1 сентябрьде, алгъа Къабарты,  артда уа Малкъар, Тау республикадан чыгъып, бир автоном область къурайдыла. 1922 жылда 17 августда Россейни Коммунист партиясыны (РКП (б)-ны) Къабарты комитетини бла Малкъар округуну бюросуну бирикген жыйылыуларында Къабартыны бла Малкъарны бирикдириуню юсюнден Болум  къабыл кёрюлгенди. 

Анда бирге къошулууну жорукълары жазылгъандыла, халкъны санына къарамай, эки жанындан да тенг келечи кирген облисполкомну борчлары да тохташдырылгъандыла. Ол жыл алтынчы декабрьде Советлени область съездинде уа облисполкомну председателине Бетал Калмыков, аны орунбасарларына уа Энейланы Магомет бла Фёдор Фадеев сайланнгандыла («За власть советов в Кабарде и Балкарии» деген китапдан). 

1936 жылда жангы кезиу башланады, область Къабарты-Малкъар Автоном Республикагъа тюрлендириледи. Ызы бла уа СССР-ни Конституциясыны мурдорунда КъМАССР-ни Конституциясы жарашдырылады эмда къабыл кёрюледи. 

Автоном къыраллыкъны айнытыуну жыллары тынч болмагъандыла. Алай, тарыхчыла айтханлай, ала алгъа таукел барыуну, алжаусуз айныуну жыллары эдиле. Ма ол заманны ичинде халкъларыбыз экономика, социал, билим, маданият,адабият жаны бла да уллу жетишимле болдургъандыла. Анга республикабызны бийик даражалы къырал саугъала бла тёрт кере саугъаланнганы да шагъатлыкъ этеди. Ма ол махтаулу кезиу саугъалагъанды бизге Мёчюланы Кязимча, Къулийланы Къайсынча, Зумакъулланы Танзиляча, Бекмурза Пачевча, Алим Шогенцуковча поэтлени бла жазыучуланы, Юрий Темиркановча музыкантланы, Залийханланы Михаилча алимлени. Ала энди къуру Къабарты-Малкъарны угъай, битеу Россейни да хазнасына саналадыла.

80-чи жылланы ахырында, 90-чы жылланы башында башланнган демократизациялау ишле республикада миллет къыраллыкъны бютюн бийик даражагъа кётюргендиле. 1991 жылда 30 январьда Къабарты-Малкъарны Баш Совети аны къырал суверенитетини юсюнден декларацияны къабыл кёргенди. Ол кюнден башлап республика битеуроссей ишлеге толу эркинли субъектча къошулгъанды. 

1997 жылда Къабарты-Малкъар Республиканы жангы Конституциясын къабыл кёрюу да  магъаналы ишледен бири болгъанды. Анда республика Россей Федерацияны къауумунда андан ары жалынчакъсыз жашау этерге, айныргъа, демократия жол бла барыргъа сюйгени бегитилгенди.

Бизге республиканы жашаууну хар кезиую да багъалыды, хар бири да кесини ызын къойгъанды. Аны айныууна, жашнаууна къыйын салгъанланы, аны ючюн фахмуларын, урунуу жигерликлерин, билимлерин, усталыкъларын да аямагъанланы унутургъа эркин тюйюлбюз. Къыраллыкъны къурауда, аны андан ары бардырыуда Бетал Калмыковну, Энейланы Магометни, Улбашланы Келлетни, Насталаны Амушну эм кёп башхаланы къыйынлары уллуду. Башха-башха жыллада Къабарты-Малкъарны Баш Советине Тимбора Мальбахов, Валерий Коков, Хачим Кармоков башчылыкъ этгендиле. Баш Советни Президиумуну Председательлерине уа Мокъаланы Азрет, Улбашланы Исмайыл,Уяналаны Чомай, Гыттыуланы Максим, Чабдарланы Борис айырылып, республикагъа, халкъларына къайгъырыулары бла атларын айтдыргъандыла. 

Партия, политика къуллукъчуларыбыз да республиканы айныууна уллу къыйын салгъандыла. Аланы араларында Хутуйланы Ханафийни бла Зумакъулланы Борисни энчи белгилерчады.    

Уллу Ата журт урушда да республиканы адамлары батырлыкъларын кёргюзтгендиле, фронтха кетген жерлешлерибизден 31 адам, ол санда Байсолтанланы Алим бла Уммайланы Мухажир, Совет Союзну Жигити деген бек сыйлы атха тийишли болгъандыла. Урунууда да аллай жигитлерибиз аз тюйюлдюле. Аланы араларында малкъарлы жашланы бла къызланы - Чыгырланы Шамкъызны, Уммайланы Фазиканы, Моллаланы Шарафутдинни, Залийханланы Михаилни, Аттоланы Салихни – атлары махтау бла айтыладыла. 

Биз къыралдан тышында да белгили болгъан «Кабардинка» эмда «Балкария» ансамбльлерибиз бла ёхтемленебиз. Али Шогенцуков атлы Къабарты драма театр, Къулийланы

Къайсын атлы Малкъар драма театр, М.Горький атлы Орус драма театр да маданиятыбызны байыкъландырадыла.

Бюгюнлюкде биз Россей Федерацияда бек билимли халкъладан бирине санала эсек, аллай уллу бийикликлеге чыгъаргъа бизге къыраллыкъ жол ачханын унутмазгъа, багъаларгъа керекбиз. Ма аны хайырындан миллет тиллерибиз, орус тил бла бирге, къырал тилге саналадыла. Алада газетле, журналла, китапла чыгъадыла, радио, телевидение бериулени кеси тилибизде  эшитирге онг табабыз. 

Заманны къыйынлыгъына да къарамай, республика алгъа таукел атлайды. Къабартылыла, малкъарлыла, оруслула бла бирге дагъыда жюзден артыкъ миллетни келечилери шуёхлукъда, бир бирге билеклик этип, бушууларын, къууанчларын да бирге ётдюрюп, жашау этедиле.

Текуланы Хауа.
Поделиться: