«Жер адамны угъай, адам жерни ариу этеди»

Жаникаланы Хасанны бла Зухраны къызлары Саида Бахсан районну Жанхотия элинде туугъанды, бийик усталыкъ билимни Къабарты-Малкъар къырал университетде алгъанды - анда «Сервис эм туризм» ызы бла уа «Налогла эм налогооблажение» деген факультетлени тауусханды. Бюгюнлюкде ол юйюрю бла Жангы Зеландияда жашайды. Бизни бла ушагъында тыш къыралда турмушну, ары къалай кёчгенини юсюнден хапарлагъанды.

- Саида, эм алгъа Жангы Зеландиягъа къалай тюшгенинги юсюнедн билдирсенг эди.

- Аны кёпле сорадыла, жууабы уа бошду – эрим Улбашланы Жамал,  биз юйюр къурагъанда анда жашай эди, аны бла кёчгенме. Ол бери къалай келгени уа сейирирекди. Айтханына кёре, Зеландия аны кеси сайлагъанды. Алгъа жыллада Жамал Москвада IT сферада ишлей эди. Алай бир ауукъ замандан, хар кюнюм башхасына ушайды, жашаууму тюрлендирирге кезиу жетгенди, тыш къыралгъа барып, тилге юйренип кёрейим деген акъылгъа келгенди. Алгъа ол Канадагъа барыргъа таукелленнгенди, алай виза бермегенлери ючюн, Жангы Зеландияны сайлагъанды. Артда эсгергенича, Зеландия не тюрлю къырал болгъанын, къайда орналгъанын ол иги да ангыламай эди. Алай артха турургъа уа сюймегенди – эки айдан бу къыралны эм уллу шахары Оклендде жашап башлагъанды.

- Сора, андан бери Зеландияда жашайды?

 - Тилге беш айны ичинде юйреннгенди, ахчасы аллай бир заманнга жетгенди – окъуу мында учуз тюйюлдю. Алай ол заманны ичинде къонакъбай къыралны жюрегинден сюйгенди эм артха къайтыргъа излегенди. Къадары алай болур эди, беш айдан сора биягъы Москвада жашап тебирегенди, талай заманны иш табалмай тургъанды. Ол кезиуде Къазахстанны нефть чыгъаргъан «ара» шахары Атырауда вакансияны кёрюп, ары атлананды. Бир бирден узакъда болгъаныбыз себепли ал кезиуледе  байламлыкъны онлайн халда бардыргъанбыз, ушакъларыбызда Жамал Жангы Зеландияны, аны ариулугъуну, ары къайтмай къалмазлыгъыны юсюнден айтмай хазна кюн озмагъанды. Алгъа ийнанмай эдим. 2016 жылны Жангы жылына жууугъуракъ а Жамал танышы анга Зеландияда иш тапханыны, ол собеседованияны битеу кезиулерин да ётгенин билдиреди. Андан сора ишчи визаны къыйынсыз алып, мартда къыралны ара шахары Веллингтонда урунуп башлайды.

Манга визаны алгъан алай тынч болмагъанды. Эки ыйыкъны документлени алгъан адам больницагъа тюшгени ючюн бираз мычыгъанбыз. 2016 жылны октябринде Жамал республикагъа келгенди, тоюбузну ойнагъандан сора экинчи кюнде экибиз да бирге жангы къыралгъа жангы жашаугъа атланнганбыз.

- Кёчгенлей иш а табалгъанмыса? Ингилиз тилни да иги биле болурса?

- Ишлерге манга эркинлик бермегендиле, 12 ыйыкъны тилге юйренирге буюргъандыла. Тюз да къыралгъа келгенлей, юйюрню Зеландияда жашар ючюн къурамагъаныбызгъа шагъатлыкъ къагъытла жыяргъа тюшгенди – фатарда жашагъаныбыз, интернет бла хайырланнганыбыз, коммунал жумушла ючюн документледе экибизни да атыбызны жаздырып айланнганбыз. Андан тышында, Жамал бла ары келгинчиге дери тюшген суратланы, перепискаларыбызны копияларын окъуна излегендиле. Ызы бла резиденствону ётгенме, ол учуз тюйюлдю, аны ючюн ингилиз тилден экзаменни да бергенме. «Вид на жительство» алыу мында эркинликле бла бирге жууаплылыкъ да салады, сёз ючюн, айырыулагъа борчлу халда къатышыргъа керексе. Битеу бу ишле 9 айгъа созулгъандыла. Бизни ишибиз бла кюрешген офицер бла дайым байламлыкъ жюрютебиз, документлени талай кере жангыдан жарашдыргъанбыз, медицина анализле бергенбиз. Былайда ышарырча зат да болгъанды, манга къыралда жашаргъа эркинлик берген къагъыт келгенин Жамал биринчи билгенди. Манга ахшы хапарны жашырын билдирир муратда, къагъытны бир кесек бюгерек этип кёрюнюрча жерде къойгъанды. Мен а, эс бурмай, юйню жыйгъанда аны атып ийгенме. Артда билгенимде, не къадар къууанчым бар эди!

- Жангы жашаугъа киргенде къоркъгъан, сагъайгъан дегенча сезимле уа бармы эдиле? Къалай-алай болса да, сен арталлыда танымагъан жерингде жашау этип башлагъанса.

- Аллай сагъышла келмегендиле. Ол угъай, башха жерлени кёрюрге манга къачан да сейир эди. Башха къыралда жашау-турмуш халлагъа юйреннген да тынч болгъанды, жангыз да юйюрюмю, жууукъ адамларымы тансыкълагъаным къыйнагъанды. Насыпха, шёндюгюлю техника амалла атам-анам, къарындаш-эгечлерим бла дайым байламлыкъла жюрютюр  онг бередиле. Мында адамла бла келишген да чурумсуз ётгенди. Ала башха адамны жашаууну кеслерини оюмлары бла кирирге кюрешмейдиле, юсюне-кийимине, сыфатына артыкъ бек къарамайдыла. Табийгъаты да, биздеча, ариуду. Ахыр ёмюрледе Зеландияда, Россейдеча, революцияла, къазауатла болмагъандыла, аны ючюн мында жашауну качествосу игирекди дерчады. Жамауатны жанындан къыралгъа ышаныу уллуракъды. Юйле багъадыла, ара шахарны арасына жууугъуракъда фатар бизни ахча бла 20-25 миллион турады. Бизни республикагъа ол бек кёпдю, алай Зеландияда да ол аз ахча тюйюлдю.

- Школда географиядан эсимдеди анда кюнню халы бизден кёпге да жумушагъыракъ болгъаны.

- Жылны кезиулери Нальчик бла келишмейдиле, анда жаз бара эсе, бизде  кюзню эм сууукъ кезиую башланады, жауун сау кюн узуну жауады, титиретген жел урады. Температура жангыз эшикде угъай, юйде да тюшеди. Жангы Зеландияда, Россейдеча, жылыу берген ара система жокъду. Кюнню халы мында жумушагъыракъ, къыш бла жайны араларында жылылыкъ бирчаракъ болгъанлыкъгъа, биз тургъан Веллингтон шахарда сууукълукъ минусха жууукълашады. Быллай кезиуледе адамла обогревательле аладыла, анга кёре уа сууукъ айлада электричествогъа жайдан эсе иги да уллу  налогла келедиле. Биз алгъа жашагъан жерибизде тёлеулени араларында башхалыкъ беш кереге жете эди. Газ оборудование багъа болгъаны ючюн адамла аны артыкъ кёп хайырланмайдыла. Камин салыргъа жарайды, ол да элетричествону кючю бла ишлейди. Алай мындагъы каминле бизникилеча болмагъанлай, печкалагъа ушайдыла, алагъа салыргъа отунланы уа хозмаглада сатадыла. 2017 жылда юйлени къабыргъаларына жылыу тутхан материалла, терезеге эки къатлы миялала салмай арендагъа бермезге буйрукъ чыкъгъанды, ол зеландиячыланы бек къууандыргъанды.

Сора, сууукъдан сакъланырча, жылы кийинирге керекди. Мында хауагъа юйреннген адамла сууукъдан артыкъ бек къыйналмайдыла, деген таурухла жюрюй эдиле. Бусагъатда алагъа ийнанама, нек дегенде адамла кеслери неда сабийлерин артыкъ жылы кийиндиредиле деп кёрмейме.

- Адамланы адетлеринде сейирсиндирген, бизде арталлыда тюбемеген затла уа бармыдыла?

- Зеландиячыла жалан аякъ айланыргъа бек сюедиле - юйде, эшикде да. Чурукъсуз адамлагъа тюкенде, башха жерледе да тюберге боллукъду. Бир кере жалан аякъ, кечеги кийимле кийген къызгъа жолукъгъанымда не айтыргъа билмей къалгъан эдим. Автобусха киргенде водитель бла саламлашыргъа, чыкъгъанда уа «сау бол» дерге керекди. Транспортха абадан адам, сакъат неда сабийни коляскада элтген ана киргенде, автобус энишгерек болады эм ала жерлерине олтургъунчугъа дери тепмейди. Самолёт бла Россейге сабий бла учаргъа бираз къоркъгъан да эте эдим. Былайда борт персоналны юсюнден энчи айтыргъа тийишлиди – ала жолда дайым болушханлай тургъандыла, тюшгенибизде уа стюуард Кичинауну коляскагъа олтуртхунчугъа дери къатыбыздан кетмегенди.

Тиширыуланы гюлле бла къууандыргъан мында чурумлу ишди. Ариу гюл къысымланы тапхан бек къыйынды, качестволары да осалды, 3-4 кюнден сора аман болуп башлайдыла. Биздеча, гюл тюкенле аздыла, аланы кёбюсюнде уллу аш-азыкъ сатхан аралада алыргъа боллукъду. Заказгъа ариу композицияла этдирирге онг барды, алай аланы багъалары чексиз уллуду.

- Сиз бусагъатда тургъан Веллингтон шахарда уа нени бегирек жаратаса, ары баргъан адам бек алгъа нени кёрюрге керекди?

- Веллингтон дунияда эм гитче ара шахарды. Мында желлени ургъаны бир такъыйкъагъа да тохтамайды, кеслери да Тырныаууздагъыладан эсе кючлюрекдиле. 2012 жылны ноябринде «Властелин колец» деген фильмни алдырыу бла байламлы анга «Середина Средиземья» деген атны бергендиле.

Анда эм алгъа баргъан жерлеримден бири ара библиотека болгъанды. Ол талай къатысы болгъан уллу, терезелери къабыргъаланы саулай алгъан ариу мекямды. Ач болсанг, кафеси, сабийлени къоярча – илляулары бла оюн жерлери да барды. Мында башха-башха тилледе жазылгъан китаплары бла уллу стеллажла да асламдыла, алада орусча китапланы да тапхан эдим. Бизде библиотекалада китап алыр ючюн, кастингни ётерге керексе, прописканг жокъ эсе уа – сюйген чыгъармангы окъууну юсюнден унут да къой. Аны ючюн Веллингтонну библиотекасы манга жаннетча кёрюннгенди. Къалай хычыуун эди эшикде жаугъан жауунга къарай, мюйюшде жумушакъ шинтикледе олтуруп, исси шоколад иче, китап окъургъа.

Зеландияда жер терк-терк тебеди. Сен аллай болумгъа тюбегенмисе анда?

- Жангы Зеландия эки литосфера плита бир бирге къысылгъан жерде орналыпды, аны ючюн мында жер тебе-тебе туруучуду. Жангы фатарыбызда экинчи кюнню ингиринде хар не ары-бери чайкъалып башлайды. Жамалны шуёхуна сёлешебиз, ол а бийигирекде жашагъаны ючюн халы бизден да аман эди. Атлауучлагъа жетгенде, ала асыры чайкъалгъандан, тутхучладан  тутуп кючден тюшгенбиз, такъыйкъаланы биринде аланы бла къабыргъаны араларында абадан адам жыгъылырча уллу тешик ачылып къалады. Алай эте, эшикге чыкъгъаныбызда арбаз адамладан толуп эди. Насыпха, талай кюнню танышларыбызда жашагъанбыз, цунами башланыргъа къоркъуу ёсгени ючюн дагъыда бир  кечени машинада ётдюргенбиз.

Фатарыбызгъа къайтханыбызда аякъ-къашыкъ жерге тёгюлюп сынып, эшикле безгилеринден кетип, къабыргъала уа талай жерде жарылып тура эдиле. Экинчи кюнню къыралда солуу кюн этгендиле, уллу супермаркетледен къалгъан жерле жабылгъандыла. Мекямланы къоркъуусузлукълары мычымай тинтилип башлагъандыла, ала барысы да жер терк-терк тепгени эсге алынып алай ишленедиле, аны хайырындан быллай болумлада ачыгъанланы бла ёлгенлени саны бек аз болады. Андан сора мычымай башха жерге кёчгенбиз. Къыралгъа келип, тилге юйрене башлагъанымда, къыйын болумлада адам кесин къалай жюрютюрге кереклисин эм алгъа аны ючюн юйрете болур эдиле.

- Саида, жашчыгъыгъыз Зеландияда туугъанды. Анда медицинаны халыны, анагъа бла балагъа къалай къарагъанларыны юсюнден айтсанг эди.

- Зеландиягъа келгенден сора кесибизде медицина, биз суннганча, аман болмагъанына тюшюннгенме. Регионда улутхачылыкъ тюбей эсе да, специалистлерибиз билимлери бла зеландиячы коллегаларындан артха къалмайдыла. Былайда къошарыгъым, бир къыралда игиди, башхасында аманды демеклик терсди. Адамны турмушу къалай къурагъаны кесинден да келеди. Мында Россейде болмагъан затха тюбегенме. Врачха келген кюнлени биринде, ол юйюрде зорлукъ сынагъанымы бла къалгъанымы сурагъанды, алагъа пациентлерини жашау халларын сюрюшдюрюрге борч салынады.

Сабий табаргъа талай жерден жаратханынгы сайларгъа боллукъса: госпиталь, энчи учреждение, арала эм юйде. Алада халгъа барып къараргъа жарайды. Биз врачла кёп болгъанлары ючюн госпитальный сайлагъанбыз. Къагъанакъ сабийни бла ананы больницадан чыгъаргъанда врач, машинада сабий кресло болгъанын бла къалгъанны сорады, къоншу юйде жашай эсегиз, жаяу барлыкъ эсегиз да, ансыз сизни больницадан иерик тюйюлдюле. Бизде къагъанакъны пеленкалагъа чулгъайдыла, анда уа кийиндирген этедиле. Ата-ана болургъа хазырланнганла мында энчи курслагъа жюрюйдюле, анда кёп магъаналы затха юйретедиле.

- Ушагъыбызны ахырында Зеландиядан биз юлгю алырча шарт келтирсенг эди.

- Экологиягъа кёз къарамлары, ала табийгъатха бек сакъдыла. Республикагъа къонакъгъа келгенимде бир затха жангыдан тюзелалмай эдим – кир-кипчикни къатыш этип бир жерге къуйгъаныбызгъа. Зеландияда, кёп башха къыралладача, аланы талай къауумгъа юлешип жыядыла: пластик, мияла, алюминийден этилген орунла, къагъыт бла картон эм къалгъан багуш. Аланы атардан алгъа жуууп къургъакъсытыргъа керекди. Алай этмеклик алгъа къыйыныракъ, заманны да кёп алгъанча да кёрюнюр, алай бир айдан юйренесе. Целлофан пакетлени юслеринден энчи айтханда, хар тюкенде аланы орунларына картон коробкала бередиле. Зеландияда дагъыда бир затны биринчи кёргенме – ушхуур этген  отоуда раковинагъа азыкъ этгенде къалгъан къабукъланы гитче-гитче туурагъан затла бардыла. Алай бла къалгъан-къулгъанла канализациягъа кетедиле эм табийгъатха зарансыз чирийдиле. 

Кульчаланы Зульфия.
Поделиться: