Сагъышладан толгъан узун кечеле

Болгъан иш

Таулан эртте жаш заманында башы жастыкъгъа жетгенлей татлы жукъугъа бёленип  къалыучусу эсине тюшюп кючсюндю. Ол тёшегине жатханлы иги кесек заман ётгенди, алай аз заманчыкъгъа къалкъыса да, татлы жукъу уа келмейди. Тюрлю-тюрлю сагъышла, мыйысын бийлей, тынчлыгъын аладыла. Къартлыкъ жууукълаша келгенин акъылы бла ангыласа да, жюреги уа аны сезерге сюймегенди. Жаланда бир затны ачыкълагъанды кесине: кюндюз сунмай, билмей тургъанлай сылтаусуз къалкъыу къыса, кече, хар ким терен жукъугъа батылып, татлы тюшле кёре тургъанда уа, санга жукъу арталлыда келмей, тангнга солуп угъай, арып, ырхым болуп чыгъа эсенг, къартлыкъ келгенин бил, жюрегинг анга бойсунмазгъа кюреше эсе да.

Аллай жукъусуз, тынгысыз кечеледе Тауланны башына кёп тюрлю сагъышла келедиле. Бирде элни тюбюнден башына дери кесини тенглерин сагъынып тергейди. Ала  къалмай дунияларын алышхандыла. Ол адамланы барысын да, жаназыларына сюелип, дууаларын этип, керти дуниягъа кеси ашыргъанды. Энди кезиу анга жетип тургъанын ангылап, жашауунда этген ишлерин – игисин, аманын да – сюзерге кюрешеди.

Узун ёмюрюнде Таулан ол не бу ишим ючюн сокъураныргъа керек эдим неда бир адамны жюрегин къыйнагъанма деп билмейди. Аны кесини уа жанын бек къыйнагъан адам болгъанды. Жюрегине ол инсан салгъан жара бюгюн-бюгече да, тынчлыкъ бермей, аны сагъышларында жашайды…

Беш да Тау ауузда  Тауландан къарыулу, жигит, ётгюр, ариу сыфатлы эркегырыу жокъду деп, кёкню-жерни шагъатха келтирип, къаргъанып тургъандыла жамауатлада. Ол кеси да, алайлыгъын ангылап, бек махтанчакъ эм элде-жерде тюбемегенча, ёхтем улан болгъанды. Айхай да, тенглери, аны ол ышанларын жаратмасала да, жашны кесине айтыргъа базынмагъандыла. Не жаны бла да ала Тауланнга оздура эдиле. Ёхтем улан а, тау ауузланы къайсында чариш, той болса да – анда! Чаришледе хорлагъан – ол, тойлада тепсеп барын озгъан – ол. Ненча къыз, аны сюйюп-кюйюп, тюнлеринде-тюшлеринде кёрюп, кече жукълаялмай, ёхтюнюп-ахтынып чыкъгъандыла танга.

Тауланны, нёгерлерини да юйдегили болур заманлары жетип угъай, озуп окъуна барады. Алай, не сейир, жашла, къайсы къызны сайлап сёз ачсала да: «Шёндю мени эрге барыр акъылым жокъду», - дегенден башха жууап алалмагъандыла. Къызланы аналары уа, бирге жыйылып хапарлаша тургъандыла: «Я Уллу Аллах, бизни къызларыбызгъа не болгъанды? Эр эшигин сынамазгъа антмы этгендиле? Жабылып-бителип-бегитилипми къалгъандыла была?» - деп бир бирине тарыкъгъандыла. Къатынладан бири былай айтып сёлешди: «Биз билмей турабыз ансы, Аллах арадады, къызларыбызгъа хыйны этилгенди. Келигиз, Къамариятха барып, таш салдырып кёрейик. Ол шайтанла бла, жинле бла ишлейди, хыйныны ол кетераллыкъды!»

Анала саугъагъа кими чачакълы жаулукъ, кими къатапа жыйрыкълыкъ, кими омакъ гюлменди, кими да дюх сапын алып, уста къатыннга келдиле да, жарсыуларын айтдыла. Къамарият бек сейир этди: быллай жумуш бла анга бир адам да келмегенди. Болсада хыйны сала, хыйныны ала уа тургъанды. Ол кёз къыйыры бла саугъалагъа къарады да, бети жарыды, сора къонакълагъа былай айтды.

- Къызларыгъызгъа хыйны тюйрелген эсе, не къыйналсам да, мен аны тешаллыкъма, алай сиз манга келгенигизни кишиге билдирмегиз, - деп ич отоугъа ташайды. Кёп заман ётгенден сора, ышара, чыкъды да, тёзюмсюз къатынлагъа билдирди: «Сизни къызларыгъыз, бири къалмай, ташартын бир жашны сюйюп, аны ючюн таралып, бары да андан умутлу болуп жашайдыла. Ол жаш юйдегили болгъунчу, къызларыгъыз бир жары теберик тюйюлдюле. Кызланы умутландырып, алагъа эрге чыгъаргъа, кеси да сезмей, чырмау болуп тургъан жашны уа барыгъыз да таныйсыз. Андан сора мени сизге айталлыгъым-эталлыгъым да жокъду».

Анала устаны айтханын ангыламаймы къаллыкъ эдиле? Бир жол аладан бирлери Тауланны анасына ойнагъанча этип: «Айжарыкъ, жашынга къатын алмай нек тураса? Заманы жетмегенмиди? Озуп окъуна барады», – дедиле. Ол а кюлюмсюреп:

-  Мени жашымы озгъан жери жокъду, аны ючюн къайгъырмагъыз. Озуп баргъанла уа сизни къызларыгъыздыла, аланы юйде асырап турмай, бирер жерге тийишдирип, жашама нек къоймайсыз? Алай Тауланнга айтханыгъыз да тюздю, кюреше кетип, атасы да, мен да  озгъан кече алгъанбыз ыразылыгъын. Бир ыйыкъдан билдирирме дегенди да, мычымай, келечиле жиберип, тоюн этип къоярыкъбыз. Ёрге-энишге къарарыгъыбыз жокъ, хар затыбыз да хап-хазырды.

Анала ичлеринден быллай чартлатып сёлешген, ёхтем, жигит къатындан туугъан Таулан ёхтем къалай болмаз эди деп сагъышландыла.

Ортада бир угъай, эки-юч ыйыкъ да ётдю.Таулан  элде бек акъыллыгъа саналгъан, ариулугъу, этими бла да бир башхагъа оздурмагъан къызны  Зурумханны тилейди деген хапар жайылды. Насыбынг тутханды деп, къыз нёгерлеринде анга алгъыш этерге дегенле да болдула. Зурумхан аланы алгъышларына жууап этмей къойгъанда уа: «Да не, эсирикге къалгъанды, къызланы барындан да Таулан аны сайлагъанды. Не сейир!» - деп къуш-муш этдиле.

Зурумханны ата-анасы угъай демедиле, жашны юйюнден келечиле келгенде. Алай къыз а ыразылыгъын бермеди. Ол ингирде окъуна Таулан келип Зурумханнга тюбеди. Аланы араларында бу ушакъ болду:

- Сен бюсюремезча менде не барды? - деди жаш.

- Асыры ёхтемсе! – деди къыз.

- Ёхтемлиг а аманмыды? – деп сорду жаш.

- Мардасы бла болса – угъай! – Асыры ариуса, - деди къыз.

- Ариулугъ а аманмыды? Мен сыфатымы сатып алмагъанма, Уллу Аллах бергенди, – деди жаш.

- Мардадан озгъан ариулукъ да аманды, кёз тиерге къоркъууду. Асыры жигитсе! – деп къошду къыз

- Жигитлиг а аманмыды?

- Мардадан озгъан жигитлик аманды. Ол жаннга къоркъуу салады.

- Да къарайма да мен сени сурамларынга келишмейме.

- Хау! –деди Зурумхан. Экибизни да ёсюмюбюз тенгди, алай мардасыз ёхтемлигинг сени манга бийикден энишге къаратырыкъды. Мен а санга тюбюнден ёрге къараргъа керек боллукъма. Мен а Уллу Аллах манга буюргъан адамым бла бетден бетге, кёзден кёзге къарап жашаргъа сюерикме. Сени уа насыбынг тутсун!

         

Зурумну айтханлары ёхтем жашны жюрегин сындырдыла, терен сагъышха къалдырдыла. Таулан,  мен сёз ачсам, аны артха тюртюрюг а не къыз барды, деп ышанып эди. Зурумхан аны келечилерин ыразылыгъын бермей жибергенди деген хапар элни жамауатында терк жайылды. Анга ийнанмагъанла да, дурус кёргенле да болдула. Уста къатын Къамарият айтханча, ёхтем жашдан умутлу болуп, кеслерини жашауларын къурамай тургъан къызла,  татлы жукъудан аязгъанча болдула да, къысха заманда бирер юйде акъ жаулукъ къысып кёрюндюле.

Зурумханны терен акъылы артда, жылла озгъандан сора ачыкъ болду. Тауланны тёрт кере къатын алып, бири бла да жашаялмагъаны къызны сёзлерине шагъатлыкъ этдиле.

Жашауну быллай айланч-къыланч жоллары келтирдиле Тауланны сагъышлы, жукъусуз, ол хыйсапдан а тауусула билмеген, бек узун кёрюннген кечелерине.

 

 

Темуккуланы Адил.
Поделиться: