Бир-бир тукъумларыбызны къуралыуларыны юсюнден

Тукъумларыбызны, алып айтханда, ол кесине жууукъ бир ненча тукъумну санайды бу материалда, къуралыуларыны юсюнден Улбашланы Саният бир ненча жыл мындан алгъа жазгъанды. Аны жазмасы бла келиширикле, келишмезликле да болурла, аны себепли анга толусунлай тарых шартлыды дерге жарамаз, алай анга энчи оюмгъача къарасагъ а – сейирди.

Герюклары

Герюклары сейир къадарлары болгъан тукъумладан бирине саналадыла.

Буруннгу заманлада Гюржюде Додриани деген тукъумну жашы Герюк эрли тиширыучукъну сюйгенди. Аны алып, къалауурла кёрюп къоярла деп къоркъса да, жаш къачханды. Дерт жетдирирле деп къоркъуп, Уллу Къарачайгъа келгенди. Къарачайда орналып, ол уллу бай юйюр къурагъанды.

Туудукълары акъ офицерле болуп, Россейге къажау тургъанла бла уруш этгендиле. Революция башланнганда, къызыл аскерге къошулгъандыла. Революциядан сора къуллары аланы тукъумун алып къойгъан эдиле деучюдюле. Алай, репрессиялагъа тюшюп, аланы кёплери, сау эселе, шау эселе да, хапарсыз болуп къалгъандыла. Къачалгъанлары Америкагъа къачхандыла. Герюкню сау къалгъан туудукъларындан бирини юй бийчеси Боташланы къызы болгъанды, ол, жашчыкъ табып къутулгъанлай, ёлюп къалгъанды. Сабийчиклени атасы аны Малкъарда эмчек анагъа бергенди. Кеси да сабийине келе-кете тургъанды.

 Алай бир келгенинде, Уяналадан бир тиширыугъа бюсюрегенди. Аны эри эртте ёлюп, ол къызчыгъы бла жашай эди. Алайлыкъ бла ол Малкъарда орналады. Аны туудукъла­рындан Малкъарда юч юйюр барды. Кеси уа кёчгюнчюлюкде тюз да ары жетгенлей, хауа жарашмай, ёлгенди. Аны бир къызы Асият Къара­чайда къонакъда тургъанлай, Къарачай бла кёчюрюлюп, Къазахстанны бек сууукъ жерине тюшген эди.

Жаш къызчыкъ болуп, ол анда кёрген къыйынлыкъларыны юслеринден былай айтады: «Ачдан бла сууукъдан адамла кёбюп ёле эдиле. Биргебизге, будайгъа букъдуруп, алтын, кюмюш да алгъан эдик, алай алтын бир тюкге да саналмай эди. Жангыз бир кере бир алтын бууунлукъну бир ётмекге алышхан эдик. Атамы эгечини ёлюгюн чыгъара туруп, аны боюнунда алтын минчакълары юзюлюп, жерге тёгюлген эдиле, аланы жыяргъа киши ийилмеди. Алтын минчакъла тёгюлгенлей къалгъан эдиле. Къышхыда ёлюклени юй башына жыйып, жай жылыуу жетгенлей, къыйынлы таулула алай асырай эдиле. Насыбыма, урушдан сау къайтхан тамата къарындашым мени сора-излей келип тапхан эди.

Ол мени Талды-Курганнга анама келтирди. Артда къарындашым юйюрю бла Нарсанагъа кёчюп кетген эди. Бир эгечим а, эри ёлюп, тёрт сабийи къалгъан эди. Ала да, биз да бир юйюр болдукъ. Барыбыз да чюгюндюрде ишлей эдик. Бек гитче эгечибиз Фатимат биз ишден келирге, салам отда гыржын биширип турур эди. Бир эгечим а, Хазик, сабийлеге къараргъа анабызгъа болуша, окъуусуз къалгъанды».

Уянлары

Мени анам Герюкланы Хажимырзаны къызы Хазинер, къартладан эшитгенме деп, былай хапарлагъанды. Бурун заманлада таулу эм эбизе жашла бир бирлеринден малла сюрюп болгъандыла. Таулу жашла аллай бир чабыууллукъ этгенде, тон тюплерине букъдуруп, бир гитче жашчыкъны да урлап, атла бла келе болгъандыла. Къаядан таш тюшюп, дауур этгенде, жашладан бири: «Уянады жашчыкъ», - дегенде, бирси жаш: «Аты Уяна болсун», - дегенди. Эбизе халкъны адамыны кёбюсю сарычач, акъбет, кёк кёзлюдюле.

Уяналаны субай санлы жашларын, сарычач, кём-кёк кёзлю къызларын сормай таныргъа боллукъду. Мен билгенликден, къарт анамы къарындашлары алгъа заманлада акъ аскерде офицерле болуп, революцияда къызыл аскер жанына къошулуп, уруш этгендиле, ала репрессиялада думп болуп кетгендиле. Уяналары ишни сюйген, хурметли тукъумдула.

Баргъаны боллукъду.