Намысы, билими, халкъгъа сюймеклиги аны юсюнде окъ бла кепча бири бирин табып эдиле

Хубийланы Ахияны жашы Магометге жырчы десек – терс болмазбыз, не ючюн десегиз, «Жылларым бла жырларым» деген статьясында ол былай айтады: «Сен халкъынга не этгенсе, деп сорсала, 1200 жыр жыйгъанма, деп махтаныргъа боллукъма». Магомет ауушханлы 20 жыл ётген эсе да, жаннган жулдузлай турады. Ол себепден, ол бизге, халкъына, къойгъан фольклор эмда тин байлыгъына эс бёлейик.

Филология илмуланы кандидаты, фольклорчу Хубий улу халкъны тин байлыгъын жыйыугъа, тинтиуге уллу эс бёлгенди

Ол жырларгьа да бек сюе эди – жюзден артыкъ жырны кёлден уста айтханды. Бир жол мен Хубий улуну студентле бла тюбешиуге чакъыргьан эдим. Аны «Ёрлеу» деген жангы чыкъгъан назму жыйымдыгъын белгилерге. Ол кюн Хубий улу кёп хапар айтханды, кеси домбрасын согъуп, кёп къарачай-малкъар жырны да жырлагъанды.

Хубий улуну сюйген жанрларыны бири къысха чам, хыртлау хапарла эдиле. Аланы баш жигити – Алан, халкъгъа къайгъыргьан, кёлюне келгенни чам халда бетден бетге айта билген, эсли, сынчы адамды. Хубий улуну  чам хапарлары аны халкъгъа бютюн къаршы, бютюн белгили этгендиле («Къарачайлы Алан» бла «Аланны хапарлары»).

Аны «Къарачай-малкъар жырла Совет властьны кезиуюнде» деген монографиясы Къарачайны бла Малкъарны арасында кёпюрча болгъанды. Къоншу республикаланы халкълары бла Къарачай халкъны араларында шуёхлукъну кючлендириуде Хубий улу культура байламлыкълагъа уллу магъана бёлгенди. Ол Къабарты-Малкъарны интеллигенциясы бла шуёхлукъ жюрютгенди. Андан келген адамла бла тюбешиуге, неда Малкъар театрны спектаклине, неда концертге келмей бир да къалмагъанды. Аны юсюне да битеу студентлерин жюрютгенди ары. Ол себепден Магомет, керти да, къарачай миллетни къонакъбайлыгъын чертгенди.

Хубий улу Лермонтовну Кавказда болгъан кезиуюне айырып эс бёлгенди. Поэтни «Хаджи Абрек» деген поэмасында Джамагъат эл сагъынылады. Ол а Магометни туугъан жери Тебердидеди. Аны ючюн алайгъа белги таш орнатылгъан эди. Аны ачылыууна тарых илмуланы кандидаты, Лермон­товну жашауун эм чыгъармачылыгъын тинттен комитетни сопредседатели, МГИМО-да Кавказны тинтиу жаны бла арасыны тамата илму къуллукьчусу В.А. Захаров келгенди. Ол Хубий улуну эм аны жерлешлерини кьыйынларын белгилегенди, устазланы, алимлени эмда къырал къуллукъчуланы «М.Ю. Лермонтов» деп белгиленнген эсде къаллыкъ майдалла бла саугъалагъан эди. Ол жыл окъуна Захаров Нальчик шахарда «Дуэль и смерть поручика Лермонтова» деген китабын басмагъа ётдюргенди. Магометни кьызы Фатиматха да аладан бирин саугъа этгенди.

Къабарты-Малкъар эм Къарачай-Черкес республикалада Хубий улуну назмуларын, жырларын эшитмеген адам болмаз. Ала таймайын радиода бериледиле, ансамбльле да жырлайдыла аланы.

Магометни жашы Хубийланы Шамил «Алания» ансамбльни таматасы болгъаны бла бирге аны солистиди. Къарачай-Черкес эмда Къабарты-Малкъар республикалада Хубийланы юч кьарындашны – жазыучула Османны, Магометни, Назирни, мени сартын, кишиге танытыргъа да керек болмаз. Ала ючюсю да къарачай-малкъар эм башха халкълагъа юлгюге айтыллыкъ адамладыла.

Магометни авторнуча тинтсек, кёп жараулу затына тюберикбиз. Аны  фольклор жыйымдыкълары бла литература чыгъармалары тёрт кере жангыдан басмаланнгандыла, дерс китаплары бла методика пособиялары эки-юч кере жангыртылгъандыла, бир къаууму уа кеси ауушхандан сора кёргендиле дуния жарыгъын.

Айырып эсимде къаллыкъ зат, Хубий улуну «Къарачай школлада малкъар литература» деген программалы статьясыды. Аны бла ол къарындаш миллетлени бирикдирип, бир бирлерине байлагъанды, тилде да, тинде да.