Ахшы ишлери унутулмагъандыла

 Къабарты-Малкъарны 100-жыллыгъына

Гадийланы  Татыуну жашы Мухажирни  юсюнден жазардан алгъа, Хасанияда жашаулары келген  къауум адам бла сёлешгенме. «Адамлыгъы бла кесине жетген жокъ эди, уллу санлы, ауур акъыллы, ишни сюйген,  элде  намысы жюрюген, эллилеге  игилик  излеген болгъанды»,-дегендиле ала бир аууздан.

Алим,тарыхчы У.А.Улиговну “Элбрус” китап басмада 1981 жылда чыкъгъан “Солдаты Октября” деген китабында уа былай жазылыпды:"Гадийланы Мухажир 0гъары Малкъарда Шауурдатда эллини юйюрюнде туугъанды. Малкъарны башха ишчи адамларыча, Совет властьха къууанып тюбегенди. Граждан уруш башланнганда уа ол атасыны къарындашы Кацо, аны жашы Кичибай бла, къолуна сауут алып, жангы властьны къоруулагъанды. 1918 жылда Малкъар атлы полкну санында  Къабартыны, Малкъарны, Ставрополь крайны жерлеринде акъ гвардиячыла бла къазауатха киргенди.

1919 жылда, партизанлагъа  къошулуп, Нальчик округда  Совет власть толу кюч алгъынчы деникинчиле бла уруш этип тургъанды. 1920-1922 жыллада Къабартыны  бла  Малкъарны жеринде къалгъан контрреволюционерлени эм бандитлени  къурутуугъа къатышханды. Артда  партия эм совет къуллукълада ишлегенди. Огъары Малкъарда эл Советни председатели болуп тургъанды, бир ненча жылны Къабарты-Малкъар потребсоюзну председателини  орунбасарыны къуллугъун толтургъанды. 1931 жылда Хасанияда “Къызыл  партизан’’ колхозну председатели  болуп ишлеп тургъанлай  ажымлы ёлгенди”.

Мухажирни юсюнден аны жашы Тамук бла да ушакъ этгенме. «Атамы юсюнден мен  алай кёп да билмейме,-деген эди ол манга.- Ол дуниясын алышханда мен гитче эдим. Аны юсюнден  анамы хапарларындан билгеним ма буду:

«Биз Хасаниягъа 1927 жылда кёчгенбиз. Элде ол заманда жаланда бир ненча юйюр жашагъанды. Аланы арасында Деппуланы Таусолтан, Холаланы Махай, Холамханланы Биймырза, Чапаланы Шахый, дагъыда башхала болгъандыла. Атабыз эллиле да болушуп юйчюк  ишлейди. Кёп да бармай, анга от тюшеди. Атабыз, артха, Огъары Малкъаргъа,  кетерге тебирегенинде, Холамханланы Биймырза: «Келигиз, бизни юйде туругъуз, элни жамауаты , колхоз да болушуп, сизге юй ишлербиз»,- деп, атабызны жибермей къояды.  

Керти окъуна юйню да терк сюеген эдиле. Алай тургъанлай, атабызны  Огъары Малкъаргъа  чакъырадыла. Ол анда  комиссар болуп бир ненча жыл турады. Ызы бла, Ташлы-Талагъа кетип, анда да бир ауукъ заманны ишлейди, сора Хасаниягъа къайтады. Аны Акъ-Суу элде цемент заводха директоргъа саладыла, андан а  облпотребсоюзну  председателини орунбасарыны къуллугъуна кёчюредиле. Ол жыллада бизни юйюрюбюз, Нальчикге кёчюп, Гитче Къабарты орамда жашап башлайды. Ол юй бюгюн да турады».

Мухажирни тамата къызлары  Саният бла Шарифа, Тамукдан абадан болгъанлары себепли, эслеринде кёп зат  къалгъанды. Нальчикде юйлерин да къарындашларына  ала кёргюзтгендиле.

Мухажир жашауунда кёп затха тюбей келгенди.   «Аны Огъары Малкъарда байны - Забакъланы Къапланны - къызын алгъанса деп, тюрмеге олтуртхан эдиле, - деп бардыргъанды хапарын Тамук.-  Анабыз Хадижат эки ёкюл тутады. Ала, архив документлеге къарай келип, Мухажирни къайын атасын ариуларча шартла табадыла. Ол а кеси заманында  жарлылагъа жакъ басхан, алагъа  онг этерге кюрешген  киши болгъанды. Ма ол документлени хайырланып, ёкюлле Мухажирни тюрмеден кёп мычымай  чыгъартхан эдиле».

Неда  быллай шарт. Къайгъырмазланы Къалгъан кёчюп келгенинде, жашар жери болмайды. Мухажир: «Юйюнг битгинчи тышындамы турлукъса»,- деп, юйюне алып келген эди аны юйюрюн. Эки юйюр да туз-гыржынны бир бирден аямагъандыла. Гадийлада  Атталаны Мухажирни юйюрю да  тургъанды. Хасаниягъа жангы кёчюп келгенлеге юйлени терк сюер ючюн Мухажир элде агъач  жаргъан цех ишлетгенди. Къурулуш кереклени да учуз багъасы бла келтиртип, эллилеге болушлукъ этгенлей тургъанды.

…1936 жылда Мухажирни Хасанияда колхозну председателини къуллугъуна саладыла. Аны биргесине ол заманда Холаланы Абдул-Керим, Рахайланы Абдул ишлегендиле. Ол жыллада мюлклеге жангы техника да берип башлагъан эдиле. Силос жарашдыргъан техника Хасанияны «Къызыл партизан»  колхозуна да келеди.

 Бир кюн  эрттенликде Мухажир, ауузланнган да этмей,  ишге тебирейди. Юй бийчесини : «Былай эртте нек бараса, азыкъ да ашамай?»- деген соруууна «Колхозгъа жангы  агрегатла келтиргендиле, биз аланы ишлетип кёрюрге керекбиз»,- деп жууаплайды. Агрегатны уа  бичакъларындан бири тийишлисича бегитилмей къалгъанды деп  кимни эсинде боллукъ эди. Агрегатны ишлетип башлагъанлай, бегитилмеген бичакъ, чартлап, Мухажирни башына тиеди. Аны  олсагъат, машинагъа миндирип, аны Нальчикге  больницагъа жетдирирге ашыгъадыла. Алай жетдиралмайдыла…

Ол кюн Мухажирни арбазында адам асыры кёпден, аякъ басар жер жокъ эди. Мухажирни  ахыр жолуна ашырыргъа Беш да Тау элде  адам  къалмай келген болур дерча эди.

Адамны адамлыгъы, игилиги да унутулмайды, ол  тёлюден-тёлюге  айтылгъанлай келеди.

Мухажир а  кёп ахшы иш  къойгъанды кесини ызындан. Сёз ючюн, Баш Хасания аны хайырындан къуралгъанды. Тюп Хасанияда юйлени, орам жанларында болмай, ким къайда сюйсе, алайда ишлеген эселе, Баш Хасанияда ала орамлагъа кварталлагъа бёлюннгендиле. Ол  ауушхандан сора уа аны атын орамладан бирине атагъан эдиле эллиле. Болсада, жарсыугъа, кёчюп келгенден сора ол орамгъа Центральная деп атагъандыла.

Холаланы Марзият.
Поделиться: