Жыр къарачайда этилир, малкъарда айтылыр

Бу кюнледе малкъар жамауатны Къарачай-Черкесни халкъ артисти Тамбийланы Асхатны жашы Къасбот жангы жыр программасы бла къууандыргъанды. Бусагъатлада аллай тюбешиулени бардырыу жангы хал алгъанды – аланы жаланда маданият юйледе угъай, аш-суу жюрюген жерледе да этедиле.  Концертге  келгенлени араларында огъары малкъарлыла, булунгучула, башха тау элледен эннгенле да бар эдиле. Ол шарт а жырчыны Малкъарда не заманда да сакълагъанларыны, анга сюйюп тынгылагъанларыны белгисиди.

 

Жырчы Къасбот, анга халкъда алай айтадыла, Ючкекенде туугъанды, анда ёсгенди. Школну бошагъандан сора, бир къауум заманны туугъан элинде «Микрокомпонент» заводну филиалында ишлегенди. Сабий заманында окъуна назму, макъам жазып башлагъанды. Къыл къобузну согъаргъа юйреннгенди. Биринчи жырын онбешжыллыгъында жазгъанды.  
Жаш адамгъа аны ишине къаллай багъа бергенлери, гитче, уллу махтау бла кёллендиргенлери да уллу магъана тутады. Алай а жыр жазыу, айтыу, къыл къобузда ойнау аны жашау магъанасы болгъанларын Къасбот артдаракъ ангылагъанды. Менсинмегенди, кесин артыкъ кенг белгили этерге излемегенди, жууукъ-ахлуну, тенглени араларында жыр айтханды. Къарачай поэт Лайпанланы Билялны «Сенсе мени насыбым»  деген  назму жыйымдыгъы чыкъгъанда, аны поэзиясы жюрегине жууукъ болуп, Къасбот назмуладан бирине макъам такъгъанды, ол «Малкъар къызгъа» деген жырны биринчи кере ишчи нёгерлерине да эшитдиргенди.
Кеси эсгергеннге кёре, ал жыллада Гум ёзенинде дырынчыланы байрамлары болуучу эди. Аны ары жырчыныча чакъыргъанлары бек хычыуун тийген эди Къасботха.  Анда болгъанла, анга тынгылагъанла жаш жырчыгъа, макъамчыгъа бийик багъа бергендиле. Ол санда Уллу Ата журт урушну ветераны, 1961 жылдан башлап, 1990 жыллагъа дери Гитче Къарачайда исполкомну культура бёлюмюне таматалыкъ этип тургъан Боташланы Мусратны жашы Борис да. Ол кёп тюрлю жыр-тепсеу ансамбльлени къуралыуларына къыйын салгъан асыл адам, жырларын эшитип, Къасботну кесине чакъырып, автоклубну таматасы этгенди. Аны артистлик жолу алай бла башланнганды. Кимни да адамлыкъ хунери фахмусундан эниш болмагъанын сынагъан игиликлерин тергеу, аны этгенлеге ыразылыкъ айта билиу кёргюзтеди. Къасбот да чыгъармачылыкъ жолунда анга болушлукъ этгенлени унутмайды.

Бюгюн ол ана тилде, орусча да жырлайды, кесини, башха поэтлени сёзлерине да жыр тагъады. Ол айтыучу жырланы санлары беш жюзден атлагъанды, асламысыны сёзлерин, макъамын да Къасбот кеси жазгъанды. Тамбий улу Семенланы Сымайылны («Жырчы»), Лайпанланы Билялны («Ийнанма сен», «Туран кёгюнде турнала», «Сабийни анасы бла ушагъы», «Къарачай» дегенде»), Мамчуланы Динаны («Жюрегимде кёгюрчюн», «Тауларым») Хубийланы Халидни (Бир кёп ариу айтырым келеди санга», «Сенсе нёгерим»), Ёзденланы Рашитни («Айсана», «Айжаякъ», «Аллахым», «Тенг этмейме», «Терслик»), Аппайланы Ларисаны («Сынау», «Кюн кёзлеуде»), Батчаланы Баширни («Ариуум»), Аппайланы Билалны («Къарачайны миллет орайдасы»), Къобанланы Ахматны («Дунияда къалырла дунияла») эм башхаланы сёзлерине кеси макъам такъгъанды. Алай а башха авторланы жырларын да сюйюп айтады: сёзлери, макъамы да Ёзденланы Сапарны болуп, «Тансыкъма», Ижаланы Умарны сёзлерине Ёзденланы Альберт макъам тагъып, «Анама», сёзлерин Улакъланы Ануар жазып, музыкасын Жеттеланы Мустафир такъгъан «Къайдаса? Билдир кесинги», Семенланы Исмайылны «Акътамагъын», дагъыда башхаланы. Ол кюн аны бла тюбеширге баргъанла тилеп, Къасбот «Атамы эсге тюшюре» деген жырын да айтханды.
2014 жылда аны «Атланайыкъ къууанчха» деген аты бла энчи жыр, назму китабы да чыкъгъанды.
Бу кюнледе Нальчикде берген концертин ол Малкъаргъа аталгъан назмусу бла башлагъанды. 

Журт сюймеклик къарыу бере кёлюме,
Азат жаным талпынады учаргъа,
Келген кибик къайтып ата юйюме,
Биягъынлай мен келгенме Малкъаргъа.

Жашлыкъ атым мени къоюп кетсе да,
Кюрешеме жарты жолда къалмазгъа.
Санларымы къартлыкъ бечел этсе да,
Сюркелип да келлик эдим Малкъаргъа.

Азат кюн да жетгенд сени къарыуунг
Адетинги, намысынгы сакъларгъа.
Кетер ючюн кёлде болгъан жарсыуум,
Мен келгенме сый къаласы Малкъаргъа.

Бийикликге, эркинликге учунуп,
Адамлыкъны тазалыгъын сынаргъа
Уллу Аллах бюгюн манга буюруп,
Мен келгенме чомарт къоллу Малкъаргъа. 

Ким биледи, ауазсызлай туусам да,
Кюреширик болур эдим жырларгъа,
Малкъарыма керек болмай къалсам да,
Сюймеклигим тауусулмаз Малкъаргъа.

Кёрюр ючюн ариулугъун дунияны,
Керек тюйюлд Минги таугъа чыгъаргъа,
Андан эсе сен жерле да заманны,
Кел да, къара азат кёллю Малкъаргъа.

Сюргюн, бушуу энди санга къайтмасын,
Кюн келмесин къыйынлыкъдан жиляргъа.
Ариулукъну кёргенме деп айтмасын
Жашап кетген, келмегенлей Малкъаргъа.

Къууанчлы ингирни Бийланы Аслан бардыргъанды. Ол кеси да бир къауум жыр айтханды. Къонакъ артистни концерт программасын жырчы къызыбыз,  Музыка театрны да актрисасы Гергъокъаланы Халимат бютюнда жарыкъ этгенди. Жырла малкъар, орус тилде да эшитилгендиле. Къарачайдан Хубийланы Халид бла Малкъардан Улбашланы Элдар къалам къарындашлары Къасботха атагъан назмуларын окъугъандыла.

Кертиланы Сакинат.
Поделиться: