«Спортну аслам тюрлюлерин айнытыргъа тийишлиди»

Алгъа заманлада Пионерлени двореци (бюгюн Сабийлени эм жаш тёлюню чыгъармачылыкъ двореци) къошакъ билим берген кёп профильли учрежденияча ишленнгенди, анда Туризм эм краеведение бёлюм 1985 жылда ачылгъанды. Андан бери анга башчылыкъны Гумаланы Мазирни жашы Борис этеди. Аны педагогика стажы отуз жылдан асламды. Аскерде къуллукъ этгенден сора Къабарты-Малкъар къырал университетни Тарых-филология факультетин, Жамауат усталыкъланы факультетини тау туризмни инструкторлары деген бёлюмюн тауусханды, тау туризмден СССР-ни спортуну устасыды.  Орта Азияда кёп жолоучулукълада болгъанды, университетни командасын анда эришиулеге элтгенди эм кеси да тау туризмден спортну устасыны нормативин толтургъанды, анга бийик квалификациялы инструктор деген ат берилгенди, бийик инструктор хазырлауну ётгенди.

Алгъа жыллада республикабызда жаш туристлени специализацияланнган станциялары да бар эди, анда сабий турист къымылдау къуралгъанды. 1985 жылда дворец ишлеп башлагъанлай, бу борчланы кесеги анга ётдюрюлгенди, алай перестройка жыллада станция жабылгъанды. Быллай тюрлениуле артда жыллада да бола тургъандыла. Бюгюнлюкде республикада сабий туризм ючюн жангыз учреждение жууаплыды. Сабий туризм ол къошакъ билим бериуню профильлеринден бириди, ала школда географиядан, тарыхдан, адабиятдан алгъан билимлерин мында бегитедиле. Окъуучуланы республиканы жер-жерлерине элтедиле, алай бла гитчеле китаплада окъугъанларын кеслери кёзлери бла кёредиле. «Жыл сайын азындан беш кере ауузлагъа, ауушлагъа жолоучулукъла къураладыла, Минги таугъа чыгъарабыз, эрттегили къалаланы кёргюзтебиз. Алай бла гитчеле республикабыз не бла бай, белгили болгъанына тюшюнедиле. Быллай жолоучулукъланы кезиулеринде ала къаллай жерде жашагъанларын, аны къаллай энчиликлери болгъанын бютюн терен ангылайдыла. Дерсде бир устаз да алагъа биз мында этгенни бераллыкъ тюйюлдю, аны бёлюмюбюздеча онглары жокъдула»»,- дейди Борис Мазирович.

Бёлюмню бошагъанла окъууларыны ахырында россейни жаш туристини нормативин толтурадыла. Анда гитчелени кюнню халына эм баргъан жерлерини энчиликлерине кёре тап кийинирге, биринчи медицина болушлукъну этерге, таулагъа ёрлерге юйретедиле. Андан сора, жаш къутхарыучуланы бёлюмю да барды. Анда окъуучуланы техноген эм табийгъат къоркъуулу болумлада кеслерин жюрютюрге, башхалагъа болушургъа юйретедиле. Аслам эс таулада къоркъуусуз туруугъа юйретиуге бериледи. Мында алгъан билимлери алагъа абадан жашауларында жарайды. Кёпле МЧС-ни бёлюмлерине киредиле, аскер усталыкъланы сайлайдыла. Бери 6-11-чи классланы окъуучулары келедиле. 4-5-чи класслада сабийле да бардыла, алай алагъа краеведение жаны бла билим бериледи: лекцияла окъуладыла, экскурсияла къураладыла.

Юйретиу программала сабийлени жыл санларына кёре жарашдырылады. Ала 1-4 жыл боладыла. Сёз ючюн, тау туризмни биринчи жылында - турист хазырланыуну юсюнден курс, экинчи жылда - специализация, ючюнчю жылда – инструктор, ахырында специализацияланнган усталыкъ билим бериледи. Курсну бошагъанла уа усталыкъ алгъанларыны юсюнден удостоверенияла («Руководитель походов выходного дня», «Младший инструктор туризма»)  къоллу боладыла. Ала бла ишге кирирге да жарайды. Ушакъ нёгерибиз белгилегенича, мында окъуп чыкъгъанлагъа иш бла жалчытхан организацияланы жанындан ышаныулукъ уллуду, ала выпускниклени кеслерине бек сюйюп аладыла.

Сабийлени саулукъларына, кюч-къарыуларына, физкультура жаны бла хазырлыкъларына энчи къаралады. «Сёз ючюн, сабийлеге маршрутну ётерге борч салынады. Аны ючюн а ала къарыу алыргъа керекдиле, нек дегенде, эм къысха юйрениу-жарау этиу маршрутну узунлугъу 4-6 километрден башланады, ол а жаяу барылады. Бу жолну сабий жюк бла ётеди. Къайсы туристни да, ол биркюнлюк жолгъа чыкъгъан эсе да, аркъасында къабы болады, анга аш-азыкъ, энчи снаряжение, кийимле, чурукъла салынадыла. Былайда бизни бёлюмге келген сабийлени справкаланы болургъа кереклисин да айтыуну дурус кёреме. Ауругъан неда чекленнген онглары болгъан балала мында салыннган борчланы тамамлаяллыкъ тюйюлдюле», - дейди ол.

Россейни туристини нормативин толтурур ючюн, азындан 60 километрни къыйын тау жоллада, бир кечени турист базалада неда палаткалада къалып, ётерге керекди. Маршрутну окъуучула картагъа кёре къурайдыла. Палаткаланы да кеслери саладыла. Башхача айтханда, бу юйрениулени ётгенле бир жерде да тас боллукъ тюйюлдюле, не тюрлю болумлада да жанларын сакълаяллыкъдыла, кеслерин исси аш-азыкъ бла жалчыталлыкъдыла. Битеу бу ишле, сабийлени къоркъуусузлукъларын сакълар ючюн, абаданланы башчылыкъларында, МЧС-ни бла полициячыланы келечилери биргелерине бардырыладыла.

Туризм, бютюнда тау туризм, спортну тюрлюлеринден бирине саналады. Анга кёре уа эришиуле да, турист слётла къураладыла. Анда сабийле хазырлылыкъларындан тышында, командада къалай ишлеялгъанларын, бирликлерин кёргюзтюрге да керекдиле. Нек дегенде, туризм ол спортну коллективный тюрлюлеринденди. Ол единоборстволадан тюйюлдю, хар ким кеси эм кеси ючюн болгъанда. Мен суннгандан, бюгюнлюкде уа спортну коллектив тюрлюлерин айнытыргъа керекди, деп чертеди Борис Мазирович, ала адамланы гитчеликден бир бирге болушургъа юйретедиле. Бюгюннгю жашауда уа ол бек керекди.