Къарындаш къабырлада асыралгъанды, аты мермер сын ташда жазылыпды

Дуния жаратылгъанлы бери да адам улу уруш къыйынлыкъгъа налат бере келеди. Ол аны акъылы, жюреги да ангыларгъа унумагъан палахладан бириди. Къыралыбызгъа жау чапханда, аны немисли ууучлаучуладан азатлар ючюн жигит сюелип, жанларын-къанларын да аямагъан жашларыбыз, къызларыбыз бла да биз, бюгюнлюкде энди аланы туудукълары, ёхтемленебиз.

Аллайларыбыздан болгъанды Огъары Малкъарны эски эллеринден биринде – Огъары Чегетде – туугъан (1906 ж.) Баккуланы Хажи-Якуб да. Анасы Шауталаны къызлары Кюмюшай эди. Юйюрде дагъыда къарындашла Элжоркъа, Хажи-Дауут, Билял, эгешчиклери Налжан да ёсгендиле. Аталары Элия уа айтылгъан адам болгъанды. Ол кесини малчылыкъгъа, бютюнда бег а темирчиликге эмда хуначылыкъгъа усталыгъын жашларына да юйретгенди.

Сабийлигинден да иш юсюнде чыныкъгъан, атасы нени къалай этгенине тюшюннген Хажи-Якуб а кеси къолу бла жер тюбюнде гюрбежи ишлеп, аны ичинден ташла бла да хуна этгенди. Ожагъы уа адамла жюрюген жолну жанында болгъанды. Андан тютюн чыкъса, ала темирчи гюрбежисинде ишлей тургъанын да билгендиле. Ол элге, жамауатха керекли аберилени этгени ючюн а ыразы болгъандыла, намыс-сый да бергендиле. Жюрюген хапарлагъа кёре, бек уста хуначы болгъанды. Ташны узакъдан окъуна атса да, ол барып, хунаны тюз да керекли жеринде тохташып къалыучусун кёпле хапарлагъандыла. Ол ышанын эслеринде тутханла бюгюн да бардыла.

Бакку улу Глашланы Кизийка бла юйюр да къурагъан эди. Алагъа юч сабий да туугъанды. Алай, жарсыугъа, къызчыкълары Лиза Малкъар Черекни жагъасында дух сапынчыгъы бла ойнай тургъанлай, суугъа кетип, жокъ болуп къалгъанды. Хусейчик да гитчелей кёчгюнчюлюкню жылларында Къазахстанда ачлыкъдан ёлгенди. Алай бла огъурлу ана жаланда жашчыгъы Татаркъан бла къалгъан эди.

Юйюрню башчысы гитлерчи фашистле бла къазауатха 1942 жылда кетгенди. Ол 115-чи Къабарты-Малкъар атлы дивизияны аскерчилерини санында уруш этгенди. Ары кетгенинде уа, юйдегиси, аны ашыра, Терекге дери биргесине да баргъанды, анда къабартылы юйюрде тохташып, артда эрттенликде нёгерлери бла атлагъа минип кетгенлерин да кёргенди. Сагъынылгъан шахарда уа таулу жаш ары дери аскер хазырлыкъны да ётгенди.

Алай эсе да, дивизияны жарсыулу къадары энди бизни барыбызгъа да белгилиди. Хажи-Якубну биргесине болгъан жашла айтхан эдиле Кизийкагъа аны бир уллу къазауатдан сора кёрмей къалгъанларын. Юйюр а мында, артда кёчгюнчюлюкде, андан бери къайтханларындан сора да, аталарын излегенлей, соруп-сурап, кёп жерлеге къагъытла жазгъанлай тургъанды. Болсада алагъа къайдан да жаланда бирча жууап келгенди. Ала аны 1943 жылда белгисиз тас болгъанын айтхандыла.

Урушда ёлюмсюз болмазлыгъын ангылай эсе да, адам улу кесини жууукъ-ахлусу къайда, къалай асыралгъанын билирге итинеди, ол ачыу аны инжилтгенлей да турады. Глашланы къызлары да сюе эди баш иесини юсюнден толу хапар билирге. Ол къазауатдан ийген письмоланы кеси окъуялмай, сакъларгъа да кюрешгенди. Алай халкъыбызны туугъан жерден зор бла къыстагъан кезиуде къагъытла тас болуп къалгъандыла. Кизийка Бабугентде жашы Татаркъан бла бирге жашап, 1983 жылда ауушханды.

Бакку улуну юсюнден толу хапар а 2015 жылда билиннгенди. Аны къайда уруш этгенини, жан бергенини эмда асыралгъаныны юсюнден Ростов областьны Мартыновка району къуралгъанлы 80 жыл толгъанына жораланып бардырылгъан къууанчлы тюбешиулени кезиуюнде белгили болгъанды. Къабарты-Малкъардан ол заманда ары культура министр Мухадин Кумахов, белгили журналистибиз Ботталаны Мухтар, бирсиле да баргъандыла. Ала анда «Махтаулукъну» мемориалында 115-чи Къабарты-Малкъар  атлы дивизияны аскерчилерине эсгертмеле болгъанларын, анда, Мартыновканы музейинде да малкъар тукъумла жазылгъанларын кёргендиле эмда аланы жазып алып, жууукъларына-ахлуларына билдирирге да ашыкъгъандыла.

Беш жюзден аслам аскерчини атларын тохташдыргъанла уа «Рубежи Родины» деген излеу къауумну келечилери болгъандыла. Анга башчылыкъны уа тарыхчы Александр Мартынов этгенди. Алагъа Къоруулау министерствону, КъМР-ни да архивлеринде кёп ишлерге тюшгенди. Сагъынылгъан районну абадан тёлюсюнден да кёп хапар соргъандыла. Ростовну архивинде да табылгъандыла аскерчилени къагъытлары. Тукъумлары, атлары тохташдырылгъанланы санында уа биз хапарын айтхан Хажи-Якуб да барды. Дагъыда Мартыновкада орамладан бири Къабарты-Малкъарны, атлы дивизияны хурмети бла бизни республикабызны атын жюрютеди.

Атасы къайда асыралгъанын билгенинден сора 2015 жылны майыны ахырында Мартыновкагъа барып, Татаркъан кесини эрттеден бери термилген борчун толтургъанды. Нек дегенде, ол ары дери жашы Мухаммат бла бирге Огъары Малкъарда Бакку улуну эски юйю тургъан жерни табып, андан топуракъ алып, экиси да аны аскерчини обасына элтгендиле. Алай бла ахлулары къарындаш къабырда асыралгъанын, аны аты мермер ташда жазылып тургъанын да ёз кёзлери бла кёргендиле. Аланы тукъумларын баямлагъанлагъа да ыразылыкъларын билдиргендиле.

Огъарыда белгилегенбиз, юйюр фронтдан къайтмагъан аппаларын излегенлей тургъанды. Туудукъладан бири Жамиля уа, анга жоралап, «Уруш ыз» деген назмусун да жазгъанды. Ол а алыкъа ала аны толу хапарын билгинчи 2007 жылда «Советская молодёжь» газетни бетлеринде басмаланнганды.

Уллу Ата журт урушну кезиуюнде Мартынов районну къоруулай, сагъынылгъан дивизия Кавказгъа ёшюн ургъан, аны ууучларгъа кюрешген душманны жолун кесгенди. Къыралны аллында борчун бет жарыкълы толтургъанды. Аланы эмда алача батырларыбызны жигитликлерини себеби бла Хорламны кюнюне да келгенбиз.

Бюгюнлюкде Баккуланы Хажи-Якубну беш туудугъу сау-саламатдыла. Аладан туууп да он къызчыкъ бла жашчыкъ бардыла. Бирери бирер жерде урунадыла, билим аладыла.

Татаркъан кёп жылланы Бабугентде жашагъанды. Артда Хасаниягъа кёчген эди. Бу эки элде да аны уста къоллу адамныча таныгъандыла. Ол атасыны тамата уланы болуп, аны къатында ол темирчилик, хуначылыкъ бла да къалай кюрешгенин, аз болсада, кёрюрге жетишгенди. Аны агъачдан ишлеген аберилери бусагъатда да кёплени юйлеринде турадыла. Хунери уа жашлары Мухамматха бла Ахматха да кёчгенди.

Россейде «Ёлюмсюз полк» акция къуралгъанлы бери уа хар жылдан туудукъла анга къатышмай къалмайдыла. Биз мамыр кёкню тюбюнде жашар ючюн жан берген аппалары бла бирге дагъыда халкъыбызны, къыралыбызны да бирси жигитлерин эсгередиле эмда ала бла ёхтемленедиле.