«Тепсеу искусство – мени жаным, жюрегимди»

Бюгюннгю ушакъ нёгерибиз балетмейстер-хореограф Жаболаны Анжеликады. Онбеш жылдан артыкъ заманны ол «Балкария» фольклор- этнография къырал тепсеу ансамбльде ишлегенди. Хасанияны Маданият юйюню «Басият» сабий юлгюлю  къауумну художестволу башчысыды, аны репертуарыны асламысы  да кеси салгъан номерледен къуралгъанды.

- Анжелика, мен билгеннге кёре,  сен Красноярск  крайда  Норильск  шахарда туугъанса. Гитчелигингден окъуна миллет сезиминг, миллет тепсеулеге сюймеклигинг кючлю болгъанды. Къалай бла келгенсе сен бу искусствогъа?

- Юйюрюбюз Северден ёз жерибизге къайтханындан сора мен тепсерге сюйгеними айтханлай тургъанма. Он жылымда жёнгер къызым Урусбийланы Жанна бла бирге Соня Шериевагъа баргъанма. Ол кюнден башлап бу искусствогъа сюймеклигим, бюгюнлюкге дери жюрегими бийлеп, ычхындырмайды.

Орта школну тауусханымдан сора башха жаны бла билим да алгъанма.  Ол кезиуде «Балкарияны» студиясына да жюрюп тургъанма. 90 – чы жылланы аллында Улбашланы Мутай, ансамбльге чакъырып, сынам кезиу берген эди.  Бир жылны хакъсыз ишлеп тургъанма. Алай сокъуранмайма, эки, юч жыл деселе да, угъайым жокъ эди. Нек дегенде,  тепсеу – ол мени жанымды, жюрегимди. 

Артда, ансамбльни санына къошулгъандан сора,  хар репетициягъа, концертге да, байрамгъача, келгеним эсимдеди.  Сахнада къараучуну жарыгъан кёзлери, къызыу къарслары бек уллу саугъача кёрюне эдиле манга, жаш къызгъа.

- Ансамбль бла бирге кёп гастрольлада да болгъанса. Ала уа эсингде не бла къалгъандыла?

- Сёзсюз, ол жолоучулукъла бек жарыкъ заманла эдиле. Биз Францияда, Бельгияда, Польшада, Тюркде, Германияда, Италияда эм башха къыраллада да болгъанбыз. Парижде,  французлуланы бир белгили теле-шоуларына да къатышып, къараучуланы таулу абизех бла сейирсиндиргенбиз. Москвада Чайковский атлы залда белгили хореограф Игорь Моисеевни юбилейинде Шимал Кавказдан жангыз «Балкария» ансамбль сахнагъа чыкъгъанды.  

Чилини, Эфиопияны, Панаманы келечилери бла тюбешиулерибиз бек аламат эдиле. Ала кеслерини макъамларын къыл къобузларында сокъсала, биз а кесибизни жырларыбызны айтханбыз. Хар гастрольда,  жангы адамла бла танышып, миллетибизни, халкъыбызны культурасыны юсюнден алагъа билдирирге итиннгенбиз. Айырылгъан кезиулерибизде уа жиляргъа да уялмагъанбыз. Алай татлы эдиле ол заманла.

- Сагъыннган жолоучулукълада кёп халкъланы искусстволары бла шагъырейленнгенсе. Сёзсюз, хар миллетни маданияты сейирди. Сени оюмунга кёре, малкъар тепсеуле бла аланы араларында энчилик бармыды?

- Хау, хар миллетни культурасы айырмалыды, алада да, биздеча, хар не да керти жашаудан алынып салынады жыргъа, тепсеуге. Алай, не десек да, кавказ тепсеуле энчирекдиле. Ол айтханым, сёз ючюн, таулу халкъны фольклору, биз барыбыз да билгенибизча, байды, тарыхлыды. Олду хореографиябызны айырмалы, къыйматлы этген да. «Балкарияны» номерлери аны бла жетедиле къараучуну жюрегине.  Ол жанын учузландырсакъ,  бирси кавказлыланыкъылагъа ушатып къоярыкъбыз тамаша тепсеулерибизни. Аны алай боллугъун а миллет сезимли инсан, баям, унарыкъ болмаз.

Фольклор тамырларыбыз ата-бабаларыбызны ёмюрлерине кетедиле. Аны хайырындан билебиз бюгюнлюкде ол заманлада ала неге жарсыгъанларын, къууаннганларын. Бусагъатда ол информация кете барады. Биз, Совет Союзну заманында туугъанла, классиклерибизни хайырындан   бу жаны бла, аз болса да, хапарлыбыз. Аны  жаш тёлюню акъылына, жюрегине сингдирирге да борчлубуз.

- Былайда классиклени сагъындынг. Улбашланы Мутай эм Къудайланы Мухтар бла иги кесек заманны ишлегенсе. Сени эсингде ала къаллай адамлача къалгъандыла?

- Къадар мени кёп иги адамла бла тюбетгенди.  Мутай бла Мухтар бизни, къуру тепсерге угъай, жашаргъа да юйретгендиле. Жаннетли болсунла,  экиси да бек жарыкъ адамла эдиле.  «Балкария» ансамбль  къырал фольклор-этнография даражалы болгъанында  аланы  къыйынлары уллуду. 

Мутай Исмаилович ансамбльни къызларына эрге чыгъаргъа эркинлик бермеучю эди! Бирибиз юйюрлю болургъа муратыбызны билдирсек, алай ачыулана эди ол. Манга да, сен тепсеулени сатханса деп,  тюз алай чамланнганы эсимдеди.  Алай коллективни, искусствону саталлыкъ тюйюл эдим, сабийге къараргъа берилген отпускам бошалгъанлай, артха къайтыргъа ашыкъгъанма.

Былайда биргеме ишлеген Кючюкланы Вераны, Теммоланы Фатиманы, Зарема Балованы, Юлия Сергееваны, Ахматланы Лейляны, Махийланы Ахматны, Будайланы Вячеславны, Энейланы Магометни эм башха фахмулу артистлени сагъыныргъа сюеме. Жашаууму иги кесегин ала бла болгъанма, къууанчымы, жарсыууму  айта, болушлукъ да таба.

- Акъылбалыкъ болмагъан жаш адамланы да  искусство жаны бла юйретиу иш санга болмагъанча жууукъду дерге боллукъду. Ала бла ишлеген къыйынмыды?

- 2007 жылда мени  Хасанияны Культура  юйюнде къуралгъан тепсеу къауумгъа башчылыкъ этерге Геляланы Рустам чакъыргъанында, биринчи къоркъгъан эдим. Биз Бегийланы Зауур бла бирге башлагъанбыз.  «Кёз къоркъакъ да, къол батыр»  деген буруннгулу малкъар нарт сёзде айтылгъаныча болгъанды ишибиз.

Маршруткада, орамда барсам,  кесим хасаниячы болмагъанлыкъгъа, элни адамлары, сау болсунла, танып, ыспас сёзле айтадыла. «Басиятны» биринчи, экинчи къауумлары,  бусагъатда ёсгендиле, алай байламлыкъны тас этмегенбиз. Угъай, бу жаны бла иш ахырысы бла да къыйын кёрюнмейди, бютюн кёллендирген этеди.

- Къызынг Жамиля да искусствону жолун сайлагъанды. Сен анга къалай къарайса?

- Аны сайлаууна угъай демейме. Ол бу жаны бла билим да алгъанды, скрипкада да согъады.

Жамиля назмула жазады, тепсейди, жырлагъан да этеди. 2014 жылда Сочиде бардырылгъан Олимпиаданы жабылыуунда, жангыз таулу сабий болуп (анга ол кезиуде 14 жыл толгъан эди), Валерий Гергиевни башчылыгъы бла минглик хорну санында жырлагъанды.