Ата журтуну керти жырчысы

Гыттыуланы Исмайылны жашы Магомет 1916 жылда туугъанды. Аны юйретиучюлери, устазлары да жангы жашауну къураучулары, къоруучулары болгъандыла. Алай бла кеси ёмюрюню къурулушун Максим назмулада кёргюзтюп башлагъанды.

Уруш аллы жыллада Нальчикде «Насыплы тёлю» деген назму жыйымдыкъ чыкъгъанды. Ары аны къырал, партия излеген ызны юсюнден чыгъармалары да киргендиле. Олзат хар къолгъа къалам алгъанны бек биринчи, энчи борчу эди.

Журналист, публицист, репортёр ишин Максим «Социалист Къабарты-Малкъар» газетде башлагъанды. Аны биргесине ишлегенлени, аны таныгъанланы айтыуларына кёре, ол бек билимли, къаты ишлеген журналист эди. Уллу Ата журт урушну заманында Максим политработникни къуллугъунда болгъанды. Ары дери марксизм-ленинизмни тинтип чыкъгъан жаш журналистге ол ишни буюргъанлары тюз эди. Ол къыйын жыллада ниет байлыкъ Уллу хорламны келтирген кючледен бири эди. Уллу Ата журт урушну кезиуюнде Максим бир ненча кере жаралы болгъанды. Ата журт урушну II-чи даражалы ордени бла дагъыда иги кесек майдал бла саугъаланнганды.    

Урушда онгу артыкъ аламат болмаса да, Максим ахлуларына атап жазгъан къагъытларын назму бла жазгъанды. Чыгъармачылыкъ иш бла уа толу хорламдан сора кюрешип башлагъанды. Урушдан сора ол ахлуларын Къыргъызстанда тапханды. Ызы бла Фрунзе шахарда чыкъгъан «Большевистское знамя» газетде ишлеп башлагъанды. Артдаракъда уа кеси тилеги бла Максимни ишлерге Таджикистанда «Ленинабадская правда» газетге кёчюрген эдиле.

Сюргюнден къайтханда, ол бир кесекни малкъар газетде ишлегенди. Ол баш редактору Кациланы Хабуну орунбасары эди. Гыттыуланы Максим аламат публицист болгъанды. Газетни иши не къадар алгъа барырына себеплик этгенди. Малкъар, орус тиллени да иги билгенди. Окъугъан да кёп этгенди. Бютюнда белгили партия къуллукъчуланы жазгъанларын. Аланы малкъар тилге кёчюрюп, газетни бетлеринде да чыгъаргъанды. Максимни ол ишде жетишимлери эсленип, аны бир къауум замандан партияны обкомуну пропаганда эм агитация бёлюмюню башчысыны экинчисине ызы бла уа таматасыны къуллугъуна да салгъандыла. 1964 жылда уа Къабарты-Малкъар республиканы Баш Советини Президиумуну председателине айыргъандыла. Къыралына, халкъына керти къуллукъ этип, Максим кёп саугъалагъа тийишли болгъанды. Аланы санында Октябрь революцияны, Урунууну Къызыл Байрагъыны, Халкъла аралы шуёхлукъну орденлери болгъандыла.

Максим кесини чыгъармачылыкъ ишин саясат назмула бла башлагъанды. Сёз ючюн, бек биринчи чыгъармаларындан биринде, «Мен совет адамма» дегенде, жаш назмучу совет адамгъа революция келтирген азатлыкъны махтайды, ол берген онгланы санайды. Тамам аллай темалагъа жаза эдиле Теммоланы Х., Будайланы А., Гуртуланы Б., Макытланы С. эм башхала да.

Ленинни ниети, аны дуниягъа келтирген жангылыгъы, ишини юйретиу

магъанасы, бюгюн биз анга не кёзден къарасакъ да, адам улуну тарыхыны энчи бети болгъанлай къалады. Аны тюзлюк излеген ниети бирикдирип, унукъдурулгъан халкъ билимге, илмугъа жол ачхан эди. Лениннге атап, таулула жыр эте эдиле, анда айтханларыча, Лениннге алгъыш эте, сабан сюре эдиле, аны атын айтханлай, къарангы кече жарыкъ бола эди. Сора таулу Лениннге, аны ниетине, аны партиясына махтау салмай къалай къаллыкъ эди?!   

Максимни биринчи энчи назму китабы - «Тюбешиуле» 1961 жылда чыкъгъанды. Ызы бла 1963 жылда Максимни «Ачыкъ жюрекле» деген повести, 1964 жылда «Космонавтла» деп, сабий назмула бла поэмала кирген китабы, 1965 жылда уа -«Жюрекле бла алтын къолла» деген аты бла очеркле эм хапарла китабы басмаланнгандыла. Бу чыгъармалада жазыучу совет жашаугъа тийишли керти адамны сыфатын къурайды, аны махтайды, этген хорламларын санайды. Революция берген игиликле, ол келтирген жангылыкъла таулу адамны жашауун къалай тюрлендиргенлерин ачыкъ этеди.  «Назир» деген поэмасы, энчи китап болуп, басмадан 1966 жылда чыкъгъанды. Ол назму бла жазылгъан романды.

Максимни «Совет Союз» деген поэмасы кёп тиллеге кёчюрюлгенди. Аны темасы адамны Ата журтуна сюймеклигин, ол сюймекликге атап этерге боллукъ кишиликни, жигитликни кёргюзтюуге аталады. Эпика жанрны тюз хайырлана билиу бу поэманы кючлю этеди. Дагъыда ол иги кесек поэма жазгъанды: «Кёнделен», «Солдат жолла», «Почтальон» эм башхала. Быланы баш жигитлери поэт бла бир заманда жашагъан адамладыла, – бизни жерлешлерибиз. Гыттыу улу, аланы жашауларын суратлай, биргелерине къазауат жолланы барады, мамыр ишде уллу жетишимле да этеди.

Поэт чыгъармаларында озгъан жашауну суратлап къалмай, келлик жашаугъа ышаннганын да къатлагъанлай турады. «Жыйырманчы ёмюр» деген китапны юлгюсюнде аны кёрюрге боллукъду. Озгъан ишлени юслеринден сагъыш эте, поэт келлик кюннге да къараргъа кюрешеди, аны бла бирге этиллик игиликлеге къууанады, алай боллугъуна ийнанады. Революцияны ниетлери ючюн кюрешгенлени, уруш къазауатында жаралы болуп, неда жан берип, Уллу хорламны келтиргенлени бла эндиги тёлюню араларында болгъан бирлик поэтни кёп чыгъармасына киреди. Ол бирлик бир заманда да юзюлмезине ийнаннган поэт насыплыды.

Поэтни «Кёнделен» деген поэмасы автобиографиялы чыгъарма болгъаны баямды. Ол ариу тил бла жазылгъан поэма тау элде ёсген жашчыкъны интонациясы бла башланады. Ол жашчыкъ эндиге дери аны туугъан элинде бир кере да болмагъан окъуучугъа сейир этеди. Ызы бла уа ол элни тарыхыны, кесини сабийлигини юслеринден да айтады. Юрдю сууну юсю бла салыннган ташкёпюр жаланда Кюнлюмню бла Чегетни бир этип къоймай, Кёнделенни бла уллу дунияны бир этеди. Таудан келген сууукъ сууда жуууннган, агъачха отун этерге жюрюген жашчыкъ, ата-бабалары этген къыйын жашауну артда къоюп, жангы жашаугъа келиширге, окъуу-билим алып, халкъына, къыралына жараргъа итинеди. Аны кёллендирген а – революцияны келечиси Ахмат.

Гыттыуланы Максим жыйырманчы ёмюрню тюз адамы эди, кеси заманына тийишли къуллукъ этгенди. Халкъыны, Ата журтуну жырчысы болуп, къолундан келгенни аямагъанды. 1975 жылда ол «Къабарты-Малкъарны халкъ поэти» деген сыйлы атха тийишли болгъанды.

Гыттыуланы Максим дуниясын алышынханлы кёп заман кетсе да, аны ариу жырлары поэт жашауну къалай кёзбаусуз сюйгенин эсгертип турадыла. Аны сёзлерине жазылгъан «Муртазовские тополя», «Прозрение», Высокая надежда», «Молчание», «Ростовчанка», «Тюльпаны», «Твои глаза», «Потому что я тебя люблю», «Герои давно отгремевшей войны», «Розы Долинска» эм башха жырла бюгюн да бизни жюреклерибизни къууандыргъанлай турадыла.