Чыдамлы, къыйынлыкълагъа бойсунмагъан, жигер Кари

Бир жол эрттегили шуёхум Аминатха тюбеп къалама. Бир бирибизни тансыкълагъаныбыздан сора, жашаудан, турмушдан да хапар сорабыз. Экибиз да терек салкъынында  шинтикге олтуруп ушакъ этебиз. Сёлеше келгенибизде, ол анасыны эгечи Бийнёгерланы  Чофаны къызы Карини юсюнден  хапар айтады. Анга шошчукъ олтуруп тынгылай: «Бу тиширыуну къадарына  Уллу Ата журт урушха дери эмда  андан сора жыллада  сау тёлюню жашауу  сыйынады… Не къалды бизни аммаларыбыз, аналарыбыз, тамата эгечлерибиз сынамагъан…» - деген оюм келеди акъылыма.

Аминат а хапарын бардыра эди, бирде кёлю толуп тохтай, кёз жашларын да жашырын сыйпаргъа кюреше. Анасы ёлгенде, Кариге он жыл, тамата эгечи Зариятха онюч, къарындашы Хусейге алты жыл бола эди. Бек гитчелери Байканы уа юч жылчыгъы энди толгъанды.

Аталары кёп да турмай юйге башха тиширыу келтиреди. Ол да жаш табады,  къызлагъа уа эс да бурмайды. Зарият юйде халны кётюралмай, эрге эртте чыгъып кетеди. Юйде битеу жумушла уа Карини  боюнуна тюшедиле. Ол а кеч жатады, танг атмай къобады, арымай- талмай ишлейди.

 Ныгъышда олтургъан къартла анга къарап, жан аурута эдиле.  Аны ариудан-ариу бола баргъанын а эслемей къалмагъандыла Бийик мангылай, уллу къара кёзлери,  ишленнген этгенча бурну, кёпчюген къызыл эринлери, чыммакъ  бети,  жаягъында къара тамгъачыгъы, табанларына жетген эки эшмеси, субай саны…

 Энди ол Малкъарда чырайлыгъы, этимлиги, адеплилиги бла да  сайлама къызладан бирине саналады. Кёплени кёзлери къарайды. Келечиле да, бир  бирге ал бермей келедиле. Ол а аланы бирине  да эс бурмайды. Аны  акъылында жаланда гитче къарындашы бла эгешчиги эмда  юй жумушла болгъандыла.

 Онтогъуз жылында уа  лакъырда этген кёп жашха  терс къарагъан Кари  кюнлюмчю Муртазланы  Абулланы жаратады. Ол а кёп турмай,  къыздан белгиге ол  кеси тикген  къол жаулукъну да алып, хар кюнден письмо жазаргъа айтып, аскерге  кетеди. Алай Кари аланы бирин да алмайды, кеси жибергенлеге да –жууап жокъ.

Кюнлени биринде къоншу жашчыкъ юйге хылыф кирип, Кариге  письмо узатады. Ол Абулладан эди. «Санга келген, сен жиберген письмоланы да Мустафа бла Межгит ( ол  адамланы тукъумлары да белгилиди, алай биз аланы туура этиуню дурус кёрмейбиз – Ред.) алып, окъуп, кюлюп, жыртып  атадыла»,- дейди жашчыкъ.

 Къалай-алай болса да, къыз жашны къайтырын сакълагъанды. Андан сора экиси да бир юйюр къурап, алагъа  жарыкъ, сейирлик жашау башланнганды. Биринчи къыз тууады, ызындан а  - жаш, андан сора жаш,  андан сора дагъыда къыз. Хар баласына Абулла уллу къурманлыкъла этгенди. Алай ол къууанч  узакъгъа созулмады. Кир ниетли Мустафаны зар жюреги анга тынчлыкъ бермегенди.

  Абулланы къарындашы Жамал бир къауум элли жаш бла абирекге чыкъгъанды. Ким эсе  да, Абулла бандитлеге болушады деп, тил этеди да, аны  тутадыла. Сора Нальчикге  элтип, тутмакъгъа атадыла. Сау жылны  ичинде Кари, тапхан ашын-суун да жыйышдырып,  баш иесине  тюрмеге жаяулай жюрюп турады. Кюнлени биринде уа ашы бла хуржунну анга уллуракъ этип къайтарадыла. Ачып къараса, баш иесини кийимлери. Аны ёлтюргенлерин олсагъат билди…

«Ким жапды аны ол ариу кёзлерин, ким жууду, ким кебинледи, къайда асыралды?»… Ол соруула Карини акъылындан ахыр такъыйкъаларына дери да кетмегендиле. Юч сабийи бла жангыз къалгъан тиширыу дагъыда нени кётюрмеди. Сабийди, къартды, жашды, тиширыуду деп къарамай, сау эллени къыргъанларыны шагъаты болду, таулу  жашла уруш аулакълада Ата журт ючюн жан бере тургъанда халкъны Орта Азиягъа зор бла кёчюрдюле.    

Жолда  гитче  къызы Зухура ауруп, ёлюрге аздан къалгъанда, Кари шашаргъа жетген эди. Киши жеринде да жашаугъа сыртын жарашдырыргъа кюрешип, сабийлерин ачдан, жаланнгачдан ёлтюрмез ючюн, кече-кюн демей ишлегенди. Аны къой, эгечлерин, къарындашын, башха  жууукъларын да излеп, табып, тёгерегине жыйгъанды.

 Жылла уа бир бирлерин алышындыра бара эдиле. Ахлулары биргесине болгъанларына къууанып, аланы апчытмаз ючюн Кариге бютюн къаты  ишлерге тюшеди. Тютюн тахтадан арып-талып келгенден сора да, ол къоншулагъа чапанла, жыйрыкъла, кёлекле, шалбарла да тиге эди. Ала уа  аны ючюн кими картоф, кими гыржын бергендиле. Къарындашы Хусейни ызындан Къызыл- Къаягъа кёчгенлеринде уа, таулу тиширыу шахтада   уруннганды. Аны тирилиги, не ауур ишден да къоркъа билмегени сабийлерин, эгечлерин, къарындашын да ёлюмден сакълагъандыла.

 Жашагъан къадарында Кари кесим демегенди, башхалагъа таплыкъны излегенди. Экиге айланнган къарындашы сабийине  къараргъа къызынгы бер деп келгенде,  кёлюн басдырып, алыкъа сюеги къатмагъан тогъузжыллыкъ Мафтуланы ашыргъан эди. Ызындан къарап: «Жарлы балам»,- деп жиляп, кеси-кесин ашай, баш иеси эсине тюшюп, андан кечгинлик тилей эди.

Абулланы ол бир такъыйкъагъа да унутмагъанды. Аны бла жашагъан алты жылыны хар кюню эсинде къалгъанды. Хау, ала керти да насыплы  эдиле. Ол ахыр кюнюне дери анга кертичилей къалгъанды. Къабырын  кёрмеген эсе да, жик дууасын этмей къоймагъанды. Ач жылда  окъуна  тийреде  сабийлени жыйып, ашатхан эди. Артда, туугъан жерине къайтханда да, аны эсгерип, садакъа юлешген эди.

Энди жашау къуралды дегенде, къыркъ алты жылында къарындашы Хусей, къыйын ауруудан  тюзелмей, дуниясын алышады. Аны  ызындан кёп турмай юй бийчеси, Карини бек  сюйген келини Тани да кетеди. Мафтула уа жашлай эрге барады, аны баш иеси Созайланы Ахмат Кариге жашлыкъ этген эди. Алай ол жарлыны да ёмюрю узакъгъа бармай,   отуз сегиз жылында ауруп ёледи. Кари а аланы жашлай кетгенлерине асыры ачыу этгенден: «Мен а нек турама? Мени  жюрегим теренде кёреме»,- дегенди.

Жашау а барады. Зухура, бийик билим алып, элде тарыхдан устаз болуп  ишлей тургъанлай, Баллиланы Муратха барады. Володя уа Мамайланы Баразны къызы Мариям  бла бир юйюр къурайды. Туудукълары ыннаны тёгерегин алып, аны  эрттегили хапарларына тынгыларгъа бек сюйгендиле, анга хурметлери да уллу болгъанды.

Кари ауушханда, Мафтуланы жашы Алим  анга сын ташны кесим саллыкъма деп тохтагъан эди. Ол аны бийик  ишлетгенин кёргенде, Мафтула: «Нек этдинг алай?»- деп тырман этгенди.

 -Мени  ыннамы даражасы да бек бийик болгъанды, биз барыбыз да аны бла ёхтемленебиз, аныча болургъа итинирге керекбиз,-деп жууаплагъанды Алим. 

Мафтула бла Зухура уа андан дагъыда  бир зат тилегендиле: анабызны сын ташына атабызны атын да къош деп. Энди  къара мермер ташны юсюнде  «Бийнёгерланы Чофаны къызы, Муртазланы Абулланы  юй бийчеси» деп жазылыпды. Къабырны жокълагъан ким болса да, экисине да дууа окъуйду.

  Суратлада: Бийнёгерланы Чофанны къызы Кари; Муртазланы Сарбийни жашы Абулла.