Багъыуну мурдору – саусузну врачха ышаныууду

Умутландыргъан жаш хирург Руслан 1990 жылны 1 июлюнда Хасауланы Хажбекирни бла Натальяны, Мусукланы Хаджимуратны къызы, юйюрлеринде туугъанды. Сабийлиги Чегемде ётгенди, анда орта школну бошагъанындан сора, усталыкъ билимни медицина жаны бла алгъанды. Ол 2013 жылда Тверьни къырал медицина институтун тауусханды. Ординатураны 2013-2015 жыллада Краснодарны 1-чи номерли С.В. Очаповский атлы край больницасы – илму-излем институтуну мурдорунда Кубаньны къырал медицина университетинде «Жюрек-тамыр хирургия» жаны бла ётгенди. 2015 жылдан бери Нальчикде жюрек-тамыр системагъа бакъгъан регион арада ишлейди.

Хирургия жаны бла уллу сынам жыйгъанды, сонный артериялада каротидная эндартерэктомия, резекция дегенча операцияланы бардырады. Хар саусузгъа энчи эс бёлгени, аллына келгенни сау этер ючюн, билимин-къарыуун да аямагъаны ючюн адамладан ыразылыкъ да тапханды. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.

 - Руслан, медицина усталыкъны кёпле юйюрлеринде таматаладан юлгю алып сайлайдыла. Сен а бу огъурлу, аны бла бирге уа жууаплы ишге къалай келгенсе?

 - Юйюрюбюзню юсюнден энчи айтханда, медицина жанына не къарындашым, не эгечим бармагъандыла. Тукъумубузда врачла бардыла, атамы къарындашы да медицина усталыкъны сайлагъанды.

 Алгъадан врач болур акъылым жокъ эди. Сайлаугъа медицина бла юриспруденция тюшгендиле. Мен оюм этгенден, ахшы врач бир кишиге да, бир тюрлю системагъа да бойсунмайды, билимине кёре адамлагъа болушады. Мында хар не да аны къолундады, тышындан чырмау артыкъ бек чыкъмайды.  Юрист а ишинде докторча эркин тюйюлдю. Мен операцияны кезиуюнде солугъан этеме, ишим не къадар кёп болса, ол къадар хычыуун кёрюнеди, алай болмаса, медицинада бир такъыйкъагъа да къаллыкъ тюйюл эдим. Краснодарда ишлегенимде, жукъларгъа жангыз юч сагъат къалыучу эди, алай арыгъан не болгъанын билмегенме.

 - Хирургияны быллай къыйын бёлюмюн а не хыйсап бла сайлагъанса?

 - Алгъа челюстно-лицевая хирургия жанына къарагъанма. Ол кёбюсюнде косметология, пластический операцияла бла байламлы болгъанына тюшюннгенме. Ызы бла жюрек-тамыр хирургиягъа баргъаныкъда, хирургланы асламысы андан къоркъгъанларын кёргенме. Россейни баш нейрохирургу Владимир Крылов былай айтыучу эди: «Сосудистый хирургланы саусуз тамырладан къачмай бакъгъанлары ючюн сюеме, нейрохирург а алагъа къатылмаз ючюн, мыйыны жартысын къазаргъа хазырды», - деучю эди. Ёлюмге келтирген аурууланы ичинде жюрек-тамыр системада ауруула онкологиядан сора экинчи жерде барадыла.  Мында къан тохтамай къалырына къоркъуу уллуду.

Тыш къыраллада клиниканы рейтингин къурагъанда, анда ишлеген врачла кеслери къайда багъылгъанын эсеплейдиле. Ол саулугъуна кеси уруннган учрежденияда бакъдырмай, башхасын сайлай эсе – ишеклик туудурады. Краснодарда, сёз ючюн, край больницаны врачлары кеслери, юйюрлерини келечилерин да анда бакъдырадыла. Мен анда окъугъан заманда бир кюннге 200-250 операция этилип тургъанды, бусагъатда ол тарих 300-350-ге жетгенди.

- Сен бусагъатда нейрохирургия жаны бла да ишлейсе.

- Мында бюгюнлюкде кёбюсюнде инсультлары болгъанлагъа къарайма, аланы профилактикасын бардырабыз. Быллай диагнозлары болгъан пациентлеге операция этиуню кесини энчиликлери бардыла, сёз ючюн, жюзден ючеуленде инсульт операцияны кезиуюнде болургъа боллукъду. Осложненияла чыгъарларына да, ол санда сакъатлыкъгъа дери, къоркъуу ёседи, биз аны адамлагъа ангылатыргъа борчлубуз.

- Аны эшитгенлей, къоркъуп, операциягъа барыргъа унамасала уа.

- Аны оноуун хар инсан кеси этеди, доктор ол неда бу сайлауну эт деп къысмайды. Сора, кеси къайсы больницаны сайлай эсе, ары бараллыкъды. Мыйыгъа операция къалай ётерине гарантия киши да бераллыкъ тюйюлдю. Адамланы къоркъгъанларын да ангыларчады, болсада инсульт болуруна къоркъуу бар эсе, операциясыз ол бир ненча кереге ёседи. Жармагъанлай, дарманла бла багъылыргъа онг бар эсе, ол неден да иги, врач аны билдирмегенлей къоярыкъ тюйюлдю.

- Орта эсеп бла операция къаллай бир заманны барады?

- Орта эсеп бла – бир сагъат. Эм къысха операциябыз 39 минут болгъанды, эм узуну уа – 2 сагъат 20 минут.

Мында операцияланы этип устазым, илму башчым, медицина илмуланы доктору Виктор Лукьянченко бла башлагъан эдим. Сонный артериягъа биринчи эндоскопия операцияны 2017 жылда этгенбиз. Къан тамыр ары-бери бурулуп баргъан, бляшка да чыкъгъан кезиуледе бу амал хайырлылыгъын кёргюзтгенди. Эндоскоп бла жарыргъа керекли жерге терк жетесе, алай бла операцияны заманы къысхарады, сора пациент да бу амалдан сора кесине теркирек келеди. Быллай операцияланы 100-ден аслам этгенбиз.

- Операцияны кезиуюнде адамны жашауу хирургну къолундады  дерге боллукъду. Къаллай сезимле, сагъышла келедиле ол чакъда?

- Операцияны этген кезиуде аны сагъышын этмейсе, аллай сагъышла келселе да, эсинги алагъа берирге жарамайды, ол чырмаргъа болады. Операцияны этип бошагъандан сора, пациент наркоздан къайтышырын сакълагъанды эм къыйын. Краснодарда уруннган кезиуюмде кёп тюрлю операцияланы этгенбиз, бек къыйынланы да, аны ючюн устазларыма ыразылыгъымы билдиреме. Ким не айтса да, саусуз кесин къалай жюрютсе да, операцияны кезиуюнде уллу кёллюлюк этген бир хирург да жокъду. Ала барысы да къаллай уллу жууаплылыкъ салыннганын толу сезедиле. Жарсыугъа, бизде первичный звено жокъду. Юлгюге, адам къоркъуулу къауумгъа киреди – башы терк-терк ауруучуду, давлениясы кётюрюледи, къаршы жууукъларыны араларында инсульт болгъанла бардыла. Ол УЗИ-ни ётерге, аны неврологга кёргюзтюрге, алай бла инсультха жетдирмезча мадар этерге керекди. Бизде уа адамла больницагъа онгсуз болгъунчугъа дери келмейдиле.

- Бюгюнлюкде медицина иги айныгъанды, жангы оборудование алыннганыны юсюнден дайым билдириле турады. Сиз ишлеген учрежденияда шёндюгюлю технологияла бла жалчытыу а не халдады?

- Ол жаны бла чурум жокъду. Бусагъатдагъы излемлеге келишген микроскопубуз, эндоскопубуз, навигация системабыз, башха кереклерибиз да жетишедиле.

Проблема жангыз да бир жаны бла барды – адамланы саулукъларына заманында къаратыргъа юйретиу.

- Аны бла байламлы дагъыда бир соруу берирге сюе эдим. Саулукълу адам жюрегинде, къан тамырларында аурууладан сакъланырча кесине ненча жылында къаратып башларгъа керекди?

- 40 жылы толгъандан сора, терапевтге барып, керекли анализлени берирге, обследованияны ётерге тийишлиди. УЗИ-ни болушлугъу бла тамырларына къаратыргъа боллукъду. Тютюню, ичгиси жокъ эсе да, жууукъларында быллай ауруула тюбемей эселе да, 40 жылдан сора терапевтге кёрюнсе игиди. Кёпмюдю бизде барып къанларында холестеринни окъуна эсепде тутханла?..

Профилактиканы юсюнден айтханда, тири жашау бардырыу, физкультураны унутмау, жюзюу хайырлыдыла. Аш-азыкъ бла байламлы уа оюмла кёпдюле, биреулен диетаны тутуп тургъанлыкъгъа, къан тамырлары осал болургъа боладыла, башхасы уа аллай затлагъа эс бурмагъанлыкъгъа, бу жаны бла хатасы жокъду. Болсада, инсан жаулу, ауур ашланы сюе эсе, саулугъун сакълар ючюн, ауузланнгандан сора олтуруп къалмай, тынч жарау этсе, игиди. Мен кесим спорт залгъа дайым жюрюйме.

- Руслан, быллай шартны эслейме: адамланы талайы танышларына тынгылап, Интернетде окъуп, кеслерине диагноз саладыла, врач бла кенгешмей, дарманла ичедиле. Сен алагъа не дерик эдинг?

 - Адам саулугъуна сакъ болса, Интернетде окъуп, билимин ёсдюрсе, угъай демейме. Алай анда жалгъан информацияны угъай, керти илму материалланы окъургъа керекди. Аурууларыны юсюнден терапевтледен аман билмеген пациентле тюбеучюдюле. Къара, окъу, сора керти да ышаннган врачынга бар да, сор. Пациентни врачха ышаныуу, ийнаныуу уллу магъананы тутады. Къыйын болумда, талай специалистге окъуна тюбе, ючеуленден экиси бирча айта эселе, алагъа тынгыла. 

- Сен конференциялагъа, конгресслеге дайым къатышаса, аны юсюнден да айтсанг эди.

- Арт кезиуде «Пациент с венозной патологией на хирургическом приеме: от варикозной болезни до посттромботического синдрома» регионла аралы конференцияда, Кисловодскда нейрохирургланы конференциясында болгъанма, ары Москвадан, Санкт-Петербургдан, Шимал Кавказны республикаларындан специалистле жыйылгъан эдиле. Москвада нейрохирургланы IX съездлеринде «Хирургическая коррекция патологических извитостей сонных артерий с применением эндоскопии» темагъа доклад хазырлагъанма. Быллай конференцияла сынам жыяргъа, билимни ёсдюрюрге уллу себеплик этедиле.

Виктор Лукьянчиков бла бирге  «Эндоскопическая нейрохирургия» китапны «Видеоэндоскопическая ассистенция в хирургии брахиоцефальных артерий» деген башын жарашдыргъанбыз.

Былайда белгилерге тийишлиди, артыкъ семизлилик жюрек-тамыр системагъа да иги тюйюлдю. Инсан мардадан ауур эсе, бир кесек арыгъыракъ болгъунчугъа дери, аны операциягъа алыргъа жарамайды. Адам кеси саулугъуна сакъ болургъа тийишлиди. Ол тютюн ичсе, мардасыз ашаудан кесин тыялмаса, врач айтханны толтурургъа кюрешмесе, анга къалай бла болушургъа боллукъду?!

- Жууукъ заманнга умутларынгы юсюнден билдирсенг эди.

- Кандидат диссертация жаза турама, ол «Эндоскопические операции на сонной артерии» темагъа жораланыпды. Операцияла адам инсультха жетгинчиге дери кёбюрек этилселе, первичный профилактиканы айнытыргъа сюерик эдим.