Чайнаучу чайыр къайдан чыкъгъанды?

1848 жылны 23 сентябри чайнаучу чайырны туугъан кюнюне саналады. Ол кюн американлы жаш Джон Куртис бу затны кесини юйюнде жарашдыргъанды. Ол заманлада чайнаучу чайыр конфетни бир тюрлюсюне санала эди. Татлы эмда ариу ийисли абериле къошулуп этилген аллай.

Былай алып къарагъанда, чайыр бизни ёмюрлеге дери окъуна болгъанды. Юсюнде адам тиш ызлары къалгъан анга ушаш затны археологла Шимал Европада жер тюбюнде тапхан эдиле. Буруннгулу грекле мастика терекни чайырын чайнап болгъандыла. Майя индеецле уа бир минг жыл мындан алгъа тишлерин тазаларча эмда ауузлары ариу ийис этерча саподилла терекни къалын болгъан сууун хайырланнгандыла. Ол кезиуледе Къыбыла Америкада жашагъанла уа назы тереклени чайырын чайнагъандыла. Артда ары кёчген акъ адамла аладан ол къылыкъны алып, анга балаууз къошуп аллай чайыр къурагъандыла.

Ма алай 1848 жылда Джон Куртис назы терекни чайырын алып, андан чайначу чайыр этип башларгъа умут этеди. Артда ол анга татыу эмда ариу ийис берген затла да къошуп башлайды. Производствосу аз-аздан кенгертиле барады, алай чайыр иги таза болмагъаны ючюн сатыу доюн бармайды.

Жангы затла къураучу Томас Адамсны хайырындан чайнаучу чайыргъа жангы жашау бериледи. Ол 1869 жылда болгъанды. Энди хайырны каучукдан этип башлайдыла. Адамла аны жаратадыла, производство да кюч алып тебирейди. Артда (1871 жылда) Адамс чайырны автоматика халда жарашдыргъан станок къурайды, анга патент да алады. Татыу берирча лакрица хансны сууун къошар умут да ма андан чыгъады. Сатыу андан да иги барып башлайды.

Совет Союзда тыш къыралладан келген чайыр сабийлени арасында бек сыйлы затха саналгъанды. Нек дегенде къыралны ичинде ол аслам заманны чыгъарылмай тургъанды.  Кечирек а аны кесибизде да этип тебирейдиле. Алай ала къабукъларыны ариулугъу, иги кёпгенлери бла да импорт чайырлагъа хорлата эдиле.

Озгъан ёмюрню токъсанынчы жылларында чайырланы тыш эмда ич къабукъларын кёпле жыйып болгъандыла. Сабийле аланы бире-бирлеринден алыша, алагъа ойнап да тургъандыла.