Уллу Хорламны бизге жууукъ этген батыр аскерчи къызларыбыз

Уллу Ата журт урушну биринчи айларында Къызыл Аскерни санын 15 минг бла 600 жюз къарачайлы толтургьанды, башхача айтханда, халкъны хар бешинчиси къазауатха кетгенди. Аладан 9 минги уруш аулакълада жоюлгъандыла.

Тюзлюк, азатлыкъ ючюн жанларын бергенлени дагъыда бир кере сагъыннган тюз болур. Бу материалда филология илмуланы доктору Эркенланы Фатима бир ненча (битеу да бирге уа аланы саны асламды) къарачайлы тиширыуну этген жигитликлерини юсюнден хапарлагъанды

Къарачайлы къызла чексиз къыралыбызны хар жеринде, хар фронтунда башха миллетлени келечилери бла урушхандыла, Москваны азатлагъан къазауатлагъа къатышып, Берлин бла Рейхстагны алгъан кезиуледе да болгъандыла аскерчилени санында.

Залийхат, къарачайлы «Зоя Космодемьянская»

 Эркенланы Бийболатны къызы Залийхат Карачаевский обкомуну инструктору, пулемётчик, Зеленчукну партизан отрядыны политругуну болушлукъчусу эди. Ол кесини атын ёлюмсюз этгенди тылда бардыргьан къазауаты бла...

Немислиле, алгъа таулагъа десантны бла разведчиклени атып, Гюржюге жетерге излегендиле. «Дертчи» деген атны жюрютген партизан отрядаланы алларына турады. Къазауатдан сора партизанланы бек ахырында къалып, Залийхат пулемётундан тохтаусуз атдыргъанды. Ол жауну къолуна тюшеди. Гитлерчиле аны Шимал Кавказда гестапону Кисловодскда орналгъан баш бёлюмюнде тутхандыла. Соруу соруп, темир чыбыкъла, резин токъмакъла, аякълары бла да тюйюп-уруп, азап чекдиргендиле. Алай жанын чыгъаргъа уа къоймагъандыла - дагъыда соруу сорурча. Излегенлери: партизанланы башчылары кимди, къайда тюбешедиле? Къарачайлы «Зоя Космодемьянская», анга алай атагъан эдиле, сёз чыгъармагъанды ауузундан. Тиширыудан жукъ эшитмегенден сора гестапону энчи къаууму аны Кисловодск шахарны тийресинде жойгъанды.

Эркенланы Бийболатны къызы Залийхат ёлгенден сора Къызыл Жул- дузну ордени бла, Ата Журт урушну партизаныны I даражалы ордени бла да саугъаланнганды. Карачаевск шахарны ол жашагъан Ленинградская орамында мемориал къанга да орнатылгъанды. Белгили къарачайлы жазыучу Байрамукъланы Халимат аны юсюнден «Залийхат» деген по- эмасын жазгъанды.

Танкчыланы ротасыны командири

Капи­тан Темирболатланы Полина Севастополь ючюн баргъан, Курская дугада къазауатлагъа къатышханды, Белоруссияны да фашистледен азатлагъанды. Урушну биринчи кюнлеринден башлап Юг-Запад фронтну танкчыларыны бригадасыны санында эди. Севастопольну тийре­синде къазауатда жаралы болады. Госпитальдан чыкъгъанлай, Сталинградны къоруулагъан 7-чи механизированный корпусну 57-чи такчы бригадасына тюшгенди. Хурзукчу къыз Полина, хорламны жоллары бла Германиягъа дери жетип, 4-чю танкчы армияны санында Берлиннге киргенди.

16 апрельде шахар ючюн къанлы уруш баргъанды. Тютюн, букъу, таууш, атыш, болгъанны от алып, юйле кюйюп, орамлада баррикадала ишлегендиле. Хар юй, чардакъ, арбаз ючюн баргъанды къазауат. Поли­на къуллукъ этген бригада отха, немислилени артиллериясыны тохтаусуз атдыргъанына да къарамай, шахарны арасына жеталгъанды. Керек болгъанда уа, танкистле танкларын къоюп, пехота бла бирге алгъа баргъандыла. Автоматчыланы ротасында эди Темирболатланы къызлары. Ол этген жигитлиги ючюн тёрт орден, жети да майдал бла саугъаланнганды.

Аны юсюнден жигитлик жырла айтхандыла

Уллу Къарачайны тауларында гвардияны старшинасы Эбзеланы Муссаны къызы Халиматны юсюнден жырла такъгъандыла. Онсегизжыллыкъ къарачайлы къыз кеси ыразылыкълары бла кирген Къобандагъы къазакъланы корпусларына къошарларын тилегенди. Андагъы тенглери бла бирге жауну аллына Къобанда, Ставропольеде да чыкъгъанды. Комсо­молка жигитлигин артыкъда «Ф» деген немис генерал Фельмини энчи юйреннген корпусундагъыланы жесирге алгъанларында кёргюзтгенди.

Ол Шаркъны къыраллары бла къазауат бардырыр ючюн къуралгъан эди, анда Ирандан, Тюркден, Иракдан къачханла болгъандыла. Аны кесини танклары, артиллериясы, авиациясы да бар эди. «Ф» корпус Астраханьнга билмей тургъанлай кирирча план хазырлагъанды. Алай генерал Кириленкону аскерини къолуна тюшгенди. Шаркъ къыралладан келгенлеге алайдагъы къумлада уруш этген тынч тюйюл эди. 1943 жылны аллында «Ф» корпус, Ставропольеде битеу техникасын тас этип, аскерини да асламысындан бошап, алай бла жокъ болгъанды.

Аны Грециядан Кавказгъа олсагъат жашырын атхан эдиле. Эбзела­ны Халимат жауну ызындан болгъан къазакъ аскер заставада эди. Алай бла аскерчиле ол жашырын корпусну биринчи жесирлерин тутадыла. Артдаракъ къарачайлы къыз взводун къылыч атакалагьа элтгенди. Атлыланы санындан къуралгъан энчи разведчиклени взводуна башчылыкъ этип башлагъанда уа, жауну тылына кирип, «тил» келтириуде устагъа саналгъанды. Эки кере да жаралы болгъанды, кюч-къарыу алгъанлай, артха къайтханды.

Жигит таулу къыз Къызыл Жулдузну ордени, 11 майдал бла саугъаланнганды. Анга немислилени зорлукъларындан къутулгъан Чехословакияны ара шахарыны жамауаты къарс ургъанды.

Халимат Муссаевна жашаудан Уллу Хорламдан сора кетгенди, аны Уллу Ата журт урушну жигитича асырагъандыла.

Фельдшер Фатима

Медицина службаны старшинасы Чычханчыланы Алимни къызы Фатимагъа башха саугъаларыны барындан да бютюнда багъалы эди Керченский айрыкам ючюн баргъан къазауатда «Жигитлиги ючюн» алгъан майдалы. Артиллерия дивизионну фельдшери Фатимагъа ол аскер саугъа лётчик-истребитель Соколовну къутхаргъандан сора берилгенди.

Капитан Соколов Къара тенгизни тюбюне жауну эки «юнкерсин» ашыргъанды. Алай, немис самолётла аслам эдиле да, лётчик жаралы болуп, жаугъа жууукъ жерге тюшеди. Бир кесеги суугъа батхан самолётда капитан он сагъат тургъанды. Анга болушлукъгъа жиберилген эки санитар да ёлюп, Фатима бирде, баууру бла сюркелип, бирде тенгизни къыйыры бла бара, лётчик таба тебирейди. Гитлерчиле ол кезиуде атханларын къоймагъандыла. Алай фельдшер, эсин ташлагъан жашха жетип, аны жараларын байлап, окъла тюбюнден чыгъаралгъанды.

Къанлы къазауатны жыллары тарыхха кетедиле. Алай таулу къызланы бу хапарларына тынгылай, сейир-тамашагьа къаласа, жауну хорлагъан батыр аскерчилени этген жигитликлерине да. Ала Туугъан журтларын чексиз сюйгенден тургъандыла немислилени алларына, ол тёлюню жашау ызы бюгюннгю жашлагъа, къызлагъа да юлгюдю. Тиширыула, батыр аскерчи къызла, Уллу Хорламны бизге жууукъ этгенле, сизни бла ёх- темленебиз, бизге мамыр жашауну келтиргенигиз ючюн, ыспас этебиз!